Vai al contenuto
  • Pagina principale
  • A proposito del sito
Cerca
Chiudi

Studia Humanitatis – παιδεία

ΟYΤΩΣ AΤΑΛΑIΠΩΡΟΣ ΤΟIΣ ΠΟΛΛΟIΣ H ΖHΤΗΣΙΣ ΤHΣ AΛΗΘΕIΑΣ, ΚΑI EΠI ΤA EΤΟIΜΑ ΜAΛΛΟΝ ΤΡEΠΟΝΤΑΙ. «Così poco faticosa è per i più la ricerca della verità e molti si volgono volentieri verso ciò che è più a portata di mano». (Thuc. I 20, 3)

Tag: Aitiologia

La nascita dell’uomo e il discorso di Protagora

8 ottobre 201618 aprile 2018 Francesco Cerato2 commenti

Plat. Prot. 320c-328d (in Platonis Opera, ed. J. Burnet, Oxford 1903, t. III, tetral. VI, pp. 189-199); M.L. Chiesara (a cura di), Platone, Protagora. Testo greco a fronte, Milano 2010, pp. 125-147.

 

[320c] Ἀλλ᾽, ὦ Σώκρατες, ἔφη, οὐ φθονήσω· ἀλλὰ πότερον ὑμῖν, ὡς πρεσβύτερος νεωτέροις, μῦθον λέγων ἐπιδείξω ἢ λόγῳ διεξελθών;

Πολλοὶ οὖν αὐτῷ ὑπέλαβον τῶν παρακαθημένων ὁποτέρως βούλοιτο οὕτως διεξιέναι. δοκεῖ τοίνυν μοι, ἔφη, χαριέστερον εἶναι μῦθον ὑμῖν λέγειν.

[320c] «Non mi rifiuterò, Socrate», disse; «ma preferite che lo dimostri narrando un mito, come un vecchio che si rivolge ai giovani, o con un ragionamento?».

Molti di coloro che sedevano vicino gli risposero di dimostrarlo come preferisse. «Mi sembra più piacevole narrarvi un mito», decise allora lui.

 

Piero di Cosimo, Il mito di Prometeo. Olio su pannello, 1515. Alte Pinakothek, München
Piero di Cosimo, Il mito di Prometeo. Olio su pannello, 1515. Alte Pinakothek, München.

 

Ἦν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη [320d] οὐκ ἦν. ἐπειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως, τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται. ἐπειδὴ δ᾽ ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον, προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει. Προμηθέα δὲ παραιτεῖται Ἐπιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι, ‘νείμαντος δέ μου,’ ἔφη, ‘ἐπίσκεψαι·’ καὶ οὕτω πείσας νέμει. νέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν, [320e] τοὺς δ᾽ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει· τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ᾽ ἄοπλον διδοὺς φύσιν ἄλλην τιν᾽ αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν. ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἢ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν· ἃ δὲ ηὖξε μεγέθει, τῷδε [321a] αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν· καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν. ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη· ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε, πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο ἀμφιεννὺς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν, ἱκανοῖς μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα, καὶ εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ· καὶ [321b] ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς, τὰ δὲ [θριξὶν καὶ] δέρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις. τοὐντεῦθεν τροφὰς ἄλλοις ἄλλας ἐξεπόριζεν, τοῖς μὲν ἐκ γῆς βοτάνην, ἄλλοις δὲ δένδρων καρπούς, τοῖς δὲ ῥίζας· ἔστι δ᾽ οἷς ἔδωκεν εἶναι τροφὴν ζῴων ἄλλων βοράν· καὶ τοῖς μὲν ὀλιγογονίαν προσῆψε, τοῖς δ᾽ ἀναλισκομένοις ὑπὸ τούτων πολυγονίαν, σωτηρίαν τῷ γένει πορίζων. ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν [321c] καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα· λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο. ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον· ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν, ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς. ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, [321d] κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί — ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι — καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν — πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν — εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ [321e] ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ [322a] βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι᾽ Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν.

«Vi era un tempo in cui esistevano gli dèi ma [320d] non le stirpi mortali. Poiché però anche per queste giunse il tempo predestinato alla nascita, gli dèi, nel cuore della terra, le plasmarono di terra e fuoco mescolando anche quegli elementi che con la terra e il fuoco si combinano. Al momento di farle uscire alla luce, ordinarono a Prometeo e a Epimeteo di assegnare e distribuire le capacità in modo conveniente a ciascuna specie. Epimeteo però chiese a Prometeo di poter fare la distribuzione lui solo: “Quando avrò terminato – disse – tu controllerai”. E, dopo averlo così persuaso, procedette. Nel fare la distribuzione, ad alcune specie assegnava la forza senza la velocità, [320e] di cui dotava invece le più deboli; alcune le armava, ma escogitava qualche altra facoltà per la salvezza delle specie cui aveva dato una natura inerme. Così forniva di ali per fuggire o di un rifugio sotterraneo la specie che faceva minuscole, quelle invece che esaltava in imponenza le salvava proprio grazie a questa; [321a] e in tal modo, cercando un equilibrio, distribuiva anche le altre capacità. Egli progettava queste cose preoccupandosi che nessuna delle specie si estinguesse e, dopo averle equipaggiate contro la reciproca distruzione, predispose anche una difesa contro le stagioni mandate da Zeus, rivestendole di folte pellicce e di pelli spesse capaci di proteggerle dal freddo, difenderle dal caldo e fungere da coltri naturali adatte a ciascuna durante il riposo; [321b] poi ne calzò di zoccoli alcune altre invece [di pelli e] di pelle dura e priva di sangue. Quindi destinò loro cibi diversi, alle une i pascoli della terra, ad altre i frutti degli alberi, le radici ed altre ancora; ve ne furono poi alcune cui concesse di nutrirsi di altri animali, e a esse accordò una prole esigua, mentre alle loro prede consentì una discendenza numerosa per assicurare così la sopravvivenza della specie. Senonché, non essendo un gran sapiente, a un certo punto Epimeteo [321c] si accorse di aver esaurito le capacità a favore degli esseri privi di parola, per cui la specie umana rimaneva ancora sprovvista ed egli non sapeva come rimediare. Mentre si dibatteva nell’incertezza, si presenta Prometeo per esaminare la distribuzione e nota che gli altri animali sono equipaggiati in modo conveniente, mentre invece l’uomo è nudo, scalzo, scoperto, inerme, benché già si avvicinasse il giorno stabilito in cui anche lui da sottoterra avrebbe dovuto venire alla luce. Perciò, non sapendo quale via di sopravvivenza trovare per lui, [321d] Prometeo ruba a Efesto e ad Atena il sapere tecnico e con esso il fuoco – infatti senza fuoco era impossibile acquistare e usare tale sapere – e lo porta all’uomo. In tal modo quest’ultimo ottenne il sapere necessario alla vita quotidiana, ma non ancora il sapere politico, che si trovava presso Zeus. Prometeo però non poteva più penetrare nell’acropoli, dimora del dio – dove oltretutto si trovavano le sue temibili guardie – , ed entra dunque furtivamente nell’officina [321e] dove Atena ed Efesto erano impegnati insieme al lavoro e, rubata l’arte del fuoco di Efesto e l’altra di Atena, le diede all’uomo; da allora l’uomo ha una risorsa per la vita, [322a] mentre si narra che in seguito al furto di Prometeo, per colpa di Epimeteo, fu punito con una condanna.

 

Constantin Hansen, Prometeo modella l'uomo dall'argilla. Olio su tela, 1845.
Constantin Hansen, Prometeo modella l’uomo dall’argilla. Olio su tela, 1845.

 

Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν: ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ᾽ ἀρχὰς [322b] ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν· ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής — πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική — ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις: ὅτ᾽ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. [322c] Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν᾽ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί. ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις· ‘Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; νενέμηνται δὲ ὧδε· εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί: καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ [322d] οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω;’ ‘ἐπὶ πάντας,’ ἔφη ὁ Ζεύς, ‘καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν· καὶ νόμον γε θὲς παρ᾽ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως.’ οὕτω δή, ὦ Σώκρατες, καὶ διὰ ταῦτα οἵ τε ἄλλοι καὶ Ἀθηναῖοι, ὅταν μὲν περὶ ἀρετῆς τεκτονικῆς ᾖ λόγος ἢ ἄλλης τινὸς δημιουργικῆς, ὀλίγοις οἴονται μετεῖναι συμβουλῆς, καὶ ἐάν [322e] τις ἐκτὸς ὢν τῶν ὀλίγων συμβουλεύῃ, οὐκ ἀνέχονται, ὡς σὺ φῄς — εἰκότως, ὡς ἐγώ φημι — ὅταν δὲ εἰς συμβουλὴν πολιτικῆς [323a] ἀρετῆς ἴωσιν, ἣν δεῖ διὰ δικαιοσύνης πᾶσαν ἰέναι καὶ σωφροσύνης, εἰκότως ἅπαντος ἀνδρὸς ἀνέχονται, ὡς παντὶ προσῆκον ταύτης γε μετέχειν τῆς ἀρετῆς ἢ μὴ εἶναι πόλεις. αὕτη, ὦ Σώκρατες, τούτου αἰτία.

Poiché inoltre l’uomo fu fatto partecipe di sorte divina, unico tra gli esseri viventi credette per prima cosa negli dèi e iniziò a innalzare statue e altari in loro onore. Ben presto poi articolò abilmente la voce e le parole, e si procurò abitazioni, vesti, calzature, giacigli e sostentamento dalla terra. Pur così provvisti, tuttavia, agli inizi gli uomini abitavano divisi [322b] – non esistevano città – perciò, essendo molto più deboli degli animali feroci, morivano a causa di questi ultimi: le tecniche produttive che possedevano, infatti, li soccorrevano adeguatamente nel procurarsi il cibo, ma non nel combattere le fiere, perché essi non possedevano l’arte politica della quale fa parte il combattere. Allora cercarono di unirsi e di trovare salvezza fondando città. Ma anche quando si radunavano, continuavano a commettere ingiustizie l’uno contro l’altro, sempre perché non conoscevano l’arte politica, e così, disperdendosi nuovamente, perivano. A quel punto Zeus, [322c] temendo che la nostra stirpe scomparisse del tutto, mandò Ermes a portare agli uomini il senso del rispetto e del giusto, perché fossero posti a fondamento delle città e favorissero i vincoli di amicizia. Ermes chiese a Zeus in quale modo dovesse dare agli uomini il senso del giusto e del rispetto: “Li distribuisco anch’essi come sono state distribuite le tecniche? Cioè in modo che uno solo che possieda l’arte medica basti ai molti che non la possiedono, e così anche gli altri che prestano la loro opera al prossimo? Distribuisco tra gli uomini in questo stesso modo anche il senso del giusto e del rispetto [322d] o li concedo a tutti?”. “A tutti – rispose Zeus –, “in modo che tutti ne partecipino, perché non potrebbero sorgere città se il senso del rispetto e quello del giusto, come le altre arti, fossero posseduti da pochi; e quale legge voluta da me poi che sia ucciso, in quanto rovina della città, chi non sappia avere rispetto e giustizia”. Quindi, Socrate, anche per queste ragioni, quando si tratta di cognizioni di architettura o di qualche altra arte produttiva, come gli altri pure gli Ateniesi ritengono che pochi abbiano il diritto di partecipare a una deliberazione, [322e] e, se qualcuno all’infuori di questi pochi suggerisce un parere, non lo tollerano, come tu dici; giustamente, aggiungo io. Ma quando si consultano su questioni di virtù politica e si deve quindi procedere del tutto secondo giustizia e saggezza, [323a] giustamente essi ascoltano chiunque di buon grado, convinti che tutti partecipino di queste virtù, perché altrimenti non vi sarebbero città. Questa, Socrate, ne è la ragione.

 

Tempio di Athena Parthenos (Partenone). Acropoli di Atene.
Tempio di Athena Parthenos (Partenone). Acropoli di Atene.

 

Ἵνα δὲ μὴ οἴῃ ἀπατᾶσθαι ὡς τῷ ὄντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς, τόδε αὖ λαβὲ τεκμήριον. ἐν γὰρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς, ὥσπερ σὺ λέγεις, ἐάν τις φῇ ἀγαθὸς αὐλητὴς εἶναι, ἢ ἄλλην ἡντινοῦν τέχνην ἣν μή ἐστιν, ἢ καταγελῶσιν [323b] ἢ χαλεπαίνουσιν, καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντες νουθετοῦσιν ὡς μαινόμενον· ἐν δὲ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇ ἀρετῇ, ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν ὅτι ἄδικός ἐστιν, ἐὰν οὗτος αὐτὸς καθ᾽ αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ ἐναντίον πολλῶν, ὃ ἐκεῖ σωφροσύνην ἡγοῦντο εἶναι, τἀληθῆ λέγειν, ἐνταῦθα μανίαν, καί φασιν πάντας δεῖν φάναι εἶναι δικαίους, ἐάντε ὦσιν ἐάντε μή, ἢ μαίνεσθαι τὸν μὴ προσποιούμενον [δικαιοσύνην]· ὡς ἀναγκαῖον [323c] οὐδένα ὅντιν᾽ οὐχὶ ἁμῶς γέ πως μετέχειν αὐτῆς, ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις.

Ma perché tu non creda che io ti inganni nel dire che in verità tutti sono convinti che ogni uomo partecipi della giustizia e del resto della virtù politica, senti anche questo ragionamento. Nelle altre virtù, come tu dici, se qualcuno afferma di essere un buon flautista, o bravo in un’altra arte, e invece non lo è, o viene deriso [323b] o è fatto oggetto di sdegno e i familiari corrono a riprenderlo come se fosse un matto; ma in materia di giustizia e di virtù politica in generale, se anche tutti vedono che uno è ingiusto ed egli, contro il suo interesse, dichiara la verità davanti a molti, quel che nel caso precedente tutti ritenevano segno di saggezza – dire la verità – qui sembra follia, per cui affermano che tutti devono dire di essere giusti, che lo siano o no, e che è pazzo chi non cerca di apparire [giusto] – [323c] perché, necessariamente, o ciascuno partecipa in qualche misura di tale virtù, o non può stare tra gli uomini.

 

Ὅτι μὲν οὖν πάντ᾽ ἄνδρα εἰκότως ἀποδέχονται περὶ ταύτης τῆς ἀρετῆς σύμβουλον διὰ τὸ ἡγεῖσθαι παντὶ μετεῖναι αὐτῆς, ταῦτα λέγω· ὅτι δὲ αὐτὴν οὐ φύσει ἡγοῦνται εἶναι οὐδ᾽ ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου, ἀλλὰ διδακτόν τε καὶ ἐξ ἐπιμελείας παραγίγνεσθαι ᾧ ἂν παραγίγνηται, τοῦτό σοι μετὰ τοῦτο πειράσομαι ἀποδεῖξαι. ὅσα γὰρ ἡγοῦνται ἀλλήλους κακὰ ἔχειν ἄνθρωποι [323d] φύσει ἢ τύχῃ, οὐδεὶς θυμοῦται οὐδὲ νουθετεῖ οὐδὲ διδάσκει οὐδὲ κολάζει τοὺς ταῦτα ἔχοντας, ἵνα μὴ τοιοῦτοι ὦσιν, ἀλλ᾽ ἐλεοῦσιν: οἷον τοὺς αἰσχροὺς ἢ σμικροὺς ἢ ἀσθενεῖς τίς οὕτως ἀνόητος ὥστε τι τούτων ἐπιχειρεῖν ποιεῖν; ταῦτα μὲν γὰρ οἶμαι ἴσασιν ὅτι φύσει τε καὶ τύχῃ τοῖς ἀνθρώποις γίγνεται, τὰ καλὰ καὶ τἀναντία τούτοις· ὅσα δὲ ἐξ ἐπιμελείας καὶ ἀσκήσεως καὶ διδαχῆς οἴονται γίγνεσθαι ἀγαθὰ ἀνθρώποις, [323e] ἐάν τις ταῦτα μὴ ἔχῃ, ἀλλὰ τἀναντία τούτων κακά, ἐπὶ τούτοις που οἵ τε θυμοὶ γίγνονται καὶ αἱ κολάσεις καὶ αἱ νουθετήσεις. ὧν ἐστιν ἓν καὶ ἡ ἀδικία καὶ ἡ ἀσέβεια καὶ [324a] συλλήβδην πᾶν τὸ ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς· ἔνθα δὴ πᾶς παντὶ θυμοῦται καὶ νουθετεῖ, δῆλον ὅτι ὡς ἐξ ἐπιμελείας καὶ μαθήσεως κτητῆς οὔσης. εἰ γὰρ ἐθέλεις ἐννοῆσαι τὸ κολάζειν, ὦ Σώκρατες, τοὺς ἀδικοῦντας τί ποτε δύναται, αὐτό σε διδάξει ὅτι οἵ γε ἄνθρωποι ἡγοῦνται παρασκευαστὸν εἶναι ἀρετήν. οὐδεὶς γὰρ κολάζει τοὺς ἀδικοῦντας πρὸς τούτῳ τὸν νοῦν ἔχων καὶ τούτου ἕνεκα, ὅτι ἠδίκησεν, ὅστις [324b] μὴ ὥσπερ θηρίον ἀλογίστως τιμωρεῖται· ὁ δὲ μετὰ λόγου ἐπιχειρῶν κολάζειν οὐ τοῦ παρεληλυθότος ἕνεκα ἀδικήματος τιμωρεῖται — οὐ γὰρ ἂν τό γε πραχθὲν ἀγένητον θείη — ἀλλὰ τοῦ μέλλοντος χάριν, ἵνα μὴ αὖθις ἀδικήσῃ μήτε αὐτὸς οὗτος μήτε ἄλλος ὁ τοῦτον ἰδὼν κολασθέντα. καὶ τοιαύτην διάνοιαν ἔχων διανοεῖται παιδευτὴν εἶναι ἀρετήν· ἀποτροπῆς γοῦν ἕνεκα κολάζει. ταύτην οὖν τὴν δόξαν πάντες ἔχουσιν ὅσοιπερ [324c] τιμωροῦνται καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ. τιμωροῦνται δὲ καὶ κολάζονται οἵ τε ἄλλοι ἄνθρωποι οὓς ἂν οἴωνται ἀδικεῖν, καὶ οὐχ ἥκιστα Ἀθηναῖοι οἱ σοὶ πολῖται: ὥστε κατὰ τοῦτον τὸν λόγον καὶ Ἀθηναῖοί εἰσι τῶν ἡγουμένων παρασκευαστὸν εἶναι καὶ διδακτὸν ἀρετήν. ὡς μὲν οὖν εἰκότως ἀποδέχονται οἱ σοὶ πολῖται καὶ χαλκέως καὶ σκυτοτόμου συμβουλεύοντος τὰ πολιτικά, καὶ ὅτι διδακτὸν καὶ παρασκευαστὸν ἡγοῦνται ἀρετήν, ἀποδέδεικταί σοι, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς, ὥς γέ μοι [324d] φαίνεται.

Così ti ho detto come accade che chiunque viene giustamente accettato quale consigliere in materia di questa virtù, perché si pensa che ognuno ne abbia parte; ora tenterò di dimostrarti che si crede che essa non si possieda per natura e che non venga da sé, ma che si possa insegnare e si ottenga cono l’applicazione. Nessuno infatti si sdegna per quei difetti di cui ognuno incolpa la natura o la sorte altrui, [323d] né rimprovera, riprende o punisce chi ne è afflitto affinché non sia più così, ma lo compatisce. Chi, per esempio, sarebbe così sciocco da comportarsi in questo modo con chi è brutto, piccolo o debole? Perché tutti sanno, penso, che gli uomini ricevono queste cose dalla natura o dalla sorte, le virtù come i difetti. Invece, per le qualità che si ritiene gli uomini acquisiscano con l’applicazione, l’esercizio e lo studio, chi non le possiede, ma abbia al contrario i difetti opposti, attira su di sé le ire, le punizioni e i rimproveri. [323e] Uno di questi difetti è proprio l’ingiustizia, l’empietà e tutto quanto è contrario alla virtù politica; [324a] allora tutti si sdegnano e rimproverano tutti, certamente perché pensano che essa si possa ottenere con l’applicazione e lo studio. Se infatti volessi considerare che cosa significhi punire chi commette ingiustizia, Socrate, scopriresti che gli uomini sono convinti che la virtù si possa acquisire, poiché nessuno punisce chi commette ingiustizia pensando a questo e a causa di questo, che ha commesso ingiustizia – [324b] certo, chiunque non si vendichi irrazionalmente come una belva ma intenda punire con buona ragione, non per vendicarsi del delitto commesso, tanto non potrebbe cancellare ciò che è avvenuto, ma in vista del futuro, affinché né quello stesso uomo né chi vede che questi viene punito commettano un’altra ingiustizia. Chi pensa in questo modo crede che la virtù sia frutto di educazione e perciò punisce per prevenire. Così la pensano tutti coloro che comminano pene, nelle questioni private come in quelle pubbliche e, non meno degli altri uomini, [324c] gli Ateniesi tuoi concittadini castigano e puniscono quanti considerano ingiusti mostrando che, in base a questo ragionamento, anch’essi sono tra coloro che credono che la virtù si possa acquisire e insegnare. Perciò mi sembra di averti dimostrato a sufficienza, Socrate, che con ragione i tuoi concittadini accettano che anche un fabbro e un calzolaio si pronuncino nelle questioni politiche, ritenendo che la virtù si possa sia acquisire sia insegnare.

 

Scuola di Fidia. Scena di processione sacrificale. Marmo pentelico, 438-432 a.C. dal fregio meridionale del Partenone. British Museum.
Scuola di Fidia. Scena di processione sacrificale. Marmo pentelico, 438-432 a.C. dal fregio meridionale del Partenone. London, British Museum.

 

Ἔτι δὴ λοιπὴ ἀπορία ἐστίν, ἣν ἀπορεῖς περὶ τῶν ἀνδρῶν τῶν ἀγαθῶν, τί δήποτε οἱ ἄνδρες οἱ ἀγαθοὶ τὰ μὲν ἄλλα τοὺς αὑτῶν ὑεῖς διδάσκουσιν ἃ διδασκάλων ἔχεται καὶ σοφοὺς ποιοῦσιν, ἣν δὲ αὐτοὶ ἀρετὴν ἀγαθοὶ οὐδενὸς βελτίους ποιοῦσιν. τούτου δὴ πέρι, ὦ Σώκρατες, οὐκέτι μῦθόν σοι ἐρῶ ἀλλὰ λόγον. ὧδε γὰρ ἐννόησον· πότερον ἔστιν τι ἓν ἢ οὐκ ἔστιν οὗ ἀναγκαῖον πάντας τοὺς πολίτας μετέχειν, [324e] εἴπερ μέλλει πόλις εἶναι; ἐν τούτῳ γὰρ αὕτη λύεται ἡ ἀπορία ἣν σὺ ἀπορεῖς ἢ ἄλλοθι οὐδαμοῦ. εἰ μὲν γὰρ ἔστιν, καὶ τοῦτό ἐστιν τὸ ἓν οὐ τεκτονικὴ οὐδὲ χαλκεία οὐδὲ κεραμεία [325a] ἀλλὰ δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη καὶ τὸ ὅσιον εἶναι, καὶ συλλήβδην ἓν αὐτὸ προσαγορεύω εἶναι ἀνδρὸς ἀρετήν — εἰ τοῦτ᾽ ἐστὶν οὗ δεῖ πάντας μετέχειν καὶ μετὰ τούτου πάντ᾽ ἄνδρα, ἐάν τι καὶ ἄλλο βούληται μανθάνειν ἢ πράττειν, οὕτω πράττειν, ἄνευ δὲ τούτου μή, ἢ τὸν μὴ μετέχοντα καὶ διδάσκειν καὶ κολάζειν καὶ παῖδα καὶ ἄνδρα καὶ γυναῖκα, ἕωσπερ ἂν κολαζόμενος βελτίων γένηται, ὃς δ᾽ ἂν μὴ ὑπακούῃ κολαζόμενος καὶ διδασκόμενος, ὡς ἀνίατον ὄντα τοῦτον [325b] ἐκβάλλειν ἐκ τῶν πόλεων ἢ ἀποκτείνειν — εἰ οὕτω μὲν ἔχει, οὕτω δ᾽ αὐτοῦ πεφυκότος οἱ ἀγαθοὶ ἄνδρες εἰ τὰ μὲν ἄλλα διδάσκονται τοὺς ὑεῖς, τοῦτο δὲ μή, σκέψαι ὡς θαυμασίως γίγνονται οἱ ἀγαθοί. ὅτι μὲν γὰρ διδακτὸν αὐτὸ ἡγοῦνται καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ, ἀπεδείξαμεν· διδακτοῦ δὲ ὄντος καὶ θεραπευτοῦ τὰ μὲν ἄλλα ἄρα τοὺς ὑεῖς διδάσκονται, ἐφ᾽ οἷς οὐκ ἔστι θάνατος ἡ ζημία ἐὰν μὴ ἐπίστωνται, ἐφ᾽ ᾧ δὲ ἥ τε ζημία θάνατος αὐτῶν τοῖς παισὶ καὶ φυγαὶ μὴ μαθοῦσι [325c] μηδὲ θεραπευθεῖσιν εἰς ἀρετήν, καὶ πρὸς τῷ θανάτῳ χρημάτων τε δημεύσεις καὶ ὡς ἔπος εἰπεῖν συλλήβδην τῶν οἴκων ἀνατροπαί, ταῦτα δ᾽ ἄρα οὐ διδάσκονται οὐδ᾽ ἐπιμελοῦνται πᾶσαν ἐπιμέλειαν; οἴεσθαί γε χρή, ὦ Σώκρατες. ἐκ παίδων σμικρῶν ἀρξάμενοι, μέχρι οὗπερ ἂν ζῶσι, καὶ διδάσκουσι καὶ νουθετοῦσιν. ἐπειδὰν θᾶττον συνιῇ τις τὰ λεγόμενα, καὶ τροφὸς καὶ μήτηρ καὶ παιδαγωγὸς καὶ αὐτὸς [325d] ὁ πατὴρ περὶ τούτου διαμάχονται, ὅπως ὡς βέλτιστος ἔσται ὁ παῖς, παρ᾽ ἕκαστον καὶ ἔργον καὶ λόγον διδάσκοντες καὶ ἐνδεικνύμενοι ὅτι τὸ μὲν δίκαιον, τὸ δὲ ἄδικον, καὶ τόδε μὲν καλόν, τόδε δὲ αἰσχρόν, καὶ τόδε μὲν ὅσιον, τόδε δὲ ἀνόσιον, καὶ τὰ μὲν ποίει, τὰ δὲ μὴ ποίει. καὶ ἐὰν μὲν ἑκὼν πείθηται: εἰ δὲ μή, ὥσπερ ξύλον διαστρεφόμενον καὶ καμπτόμενον εὐθύνουσιν ἀπειλαῖς καὶ πληγαῖς. μετὰ δὲ ταῦτα εἰς διδασκάλων πέμποντες πολὺ μᾶλλον ἐντέλλονται ἐπιμελεῖσθαι [325e] εὐκοσμίας τῶν παίδων ἢ γραμμάτων τε καὶ κιθαρίσεως· οἱ δὲ διδάσκαλοι τούτων τε ἐπιμελοῦνται, καὶ ἐπειδὰν αὖ γράμματα μάθωσιν καὶ μέλλωσιν συνήσειν τὰ γεγραμμένα ὥσπερ τότε τὴν φωνήν, παρατιθέασιν αὐτοῖς ἐπὶ τῶν βάθρων ἀναγιγνώσκειν ποιητῶν ἀγαθῶν ποιήματα καὶ ἐκμανθάνειν [326a] ἀναγκάζουσιν, ἐν οἷς πολλαὶ μὲν νουθετήσεις ἔνεισιν πολλαὶ δὲ διέξοδοι καὶ ἔπαινοι καὶ ἐγκώμια παλαιῶν ἀνδρῶν ἀγαθῶν, ἵνα ὁ παῖς ζηλῶν μιμῆται καὶ ὀρέγηται τοιοῦτος γενέσθαι. οἵ τ᾽ αὖ κιθαρισταί, ἕτερα τοιαῦτα, σωφροσύνης τε ἐπιμελοῦνται καὶ ὅπως ἂν οἱ νέοι μηδὲν κακουργῶσιν· πρὸς δὲ τούτοις, ἐπειδὰν κιθαρίζειν μάθωσιν, ἄλλων αὖ ποιητῶν ἀγαθῶν ποιήματα διδάσκουσι μελοποιῶν, εἰς τὰ [326b] κιθαρίσματα ἐντείνοντες, καὶ τοὺς ῥυθμούς τε καὶ τὰς ἁρμονίας ἀναγκάζουσιν οἰκειοῦσθαι ταῖς ψυχαῖς τῶν παίδων, ἵνα ἡμερώτεροί τε ὦσιν, καὶ εὐρυθμότεροι καὶ εὐαρμοστότεροι γιγνόμενοι χρήσιμοι ὦσιν εἰς τὸ λέγειν τε καὶ πράττειν· πᾶς γὰρ ὁ βίος τοῦ ἀνθρώπου εὐρυθμίας τε καὶ εὐαρμοστίας δεῖται. ἔτι τοίνυν πρὸς τούτοις εἰς παιδοτρίβου πέμπουσιν, ἵνα τὰ σώματα βελτίω ἔχοντες ὑπηρετῶσι τῇ διανοίᾳ χρηστῇ [326c] οὔσῃ, καὶ μὴ ἀναγκάζωνται ἀποδειλιᾶν διὰ τὴν πονηρίαν τῶν σωμάτων καὶ ἐν τοῖς πολέμοις καὶ ἐν ταῖς ἄλλαις πράξεσιν. καὶ ταῦτα ποιοῦσιν οἱ μάλιστα δυνάμενοι μάλιστα — μάλιστα δὲ δύνανται οἱ πλουσιώτατοι — καὶ οἱ τούτων ὑεῖς, πρῳαίτατα εἰς διδασκάλων τῆς ἡλικίας ἀρξάμενοι φοιτᾶν, ὀψιαίτατα ἀπαλλάττονται. ἐπειδὰν δὲ ἐκ διδασκάλων ἀπαλλαγῶσιν, ἡ πόλις αὖ τούς τε νόμους ἀναγκάζει μανθάνειν καὶ κατὰ τούτους ζῆν κατὰ παράδειγμα, [326d] ἵνα μὴ αὐτοὶ ἐφ᾽ αὑτῶν εἰκῇ πράττωσιν, ἀλλ᾽ ἀτεχνῶς ὥσπερ οἱ γραμματισταὶ τοῖς μήπω δεινοῖς γράφειν τῶν παίδων ὑπογράψαντες γραμμὰς τῇ γραφίδι οὕτω τὸ γραμματεῖον διδόασιν καὶ ἀναγκάζουσι γράφειν κατὰ τὴν ὑφήγησιν τῶν γραμμῶν, ὣς δὲ καὶ ἡ πόλις νόμους ὑπογράψασα, ἀγαθῶν καὶ παλαιῶν νομοθετῶν εὑρήματα, κατὰ τούτους ἀναγκάζει καὶ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι, ὃς δ᾽ ἂν ἐκτὸς βαίνῃ τούτων, κολάζει· καὶ ὄνομα τῇ κολάσει ταύτῃ καὶ παρ᾽ ὑμῖν [326e] καὶ ἄλλοθι πολλαχοῦ, ὡς εὐθυνούσης τῆς δίκης, εὐθῦναι. τοσαύτης οὖν τῆς ἐπιμελείας οὔσης περὶ ἀρετῆς ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ, θαυμάζεις, ὦ Σώκρατες, καὶ ἀπορεῖς εἰ διδακτόν ἐστιν ἀρετή; ἀλλ᾽ οὐ χρὴ θαυμάζειν, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον εἰ μὴ διδακτόν.

[324d] Resta ancora la difficoltà su cui sei in dubbio riguardo agli uomini capaci: perché mai essi insegnino ai figli le altre cose, quelle che spettano ai maestri, e in queste li rendano sapienti, mentre in quella virtù in cui essi sono grandi non li rendono affatto migliori. Su questo, Socrate, non ti narrerò un mito, ma farò un ragionamento. Infatti considera questo: esiste o non esiste qualcosa di cui è necessario che tutti i cittadini abbiano parte perché vi sia una città? [324e] Perché è qui, e solo qui, che si risolve la difficoltà su cui sei in dubbio. Se infatti quest’unica cosa esiste e non è né l’arte del costruttore né quella del fabbro o del vasaio, ma è giustizia, saggezza e santità, in breve quell’unica cosa che io chiamo virtù dell’uomo; [325a] se questa è la cosa di cui tutti devono partecipare e secondo la quale ognuno deve agire se vuole apprendere o fare alcunché, altrimenti non riesce; se si deve istruire o correggere chi non ne partecipi, sia fanciullo, uomo o donna, affinché, punito, diventi migliore, e chi non ascolti, nonostante i rimproveri e le punizioni, debba essere cacciato dalla città o ucciso come irrecuperabile; [325b] se è così, se è di questa natura la virtù, se gli uomini capaci insegnano ai figli le altre cose ma non questa, pensa come sono strani questi uomini. Che infatti ritengano che essa si possa insegnare, sia nelle faccende pubbliche sia in quelle private, l’abbiamo dimostrato; ma che, pur ritenendo che sia insegnabile e coltivabile, essi trasmettano ai figli le altre cose dalla cui ignoranza non deriva la pena di morte, e quella cosa invece da cui possono venire ai figli la pena di morte e l’esilio, [325c] se non sono educati e coltivati a virtù e, oltre alla morte, la confisca dei beni e in breve la rovina della famiglia, bene, che proprio questa cosa non la insegnino né se ne preoccupino con la massima sollecitudine è da non credere, Socrate! Cominciano fin da quando i figli sono piccoli e, finché vivono, li istruiscono e li ammoniscono. Appena il ragazzo capisce ciò che viene detto, [325d] sia la nutrice sia la madre, il precettore e il padre stesso si adoperano perché egli diventi quanto migliore ‹è› possibile in tutto ciò che fa o dice, insegnandogli e mostrandogli che questo è giusto e quest’altro ingiusto, che questo è bello e l’altro brutto, questo santo e questo empio, questo si fa e questo no. E se obbedisce di buon grado, bene; se no, come un legno storto e ricurvo, lo raddrizzano a suon di minacce e percosse. Dopodiché lo mandano a scuola e incaricano i maestri di preoccuparsi molto più della buona condotta degli allievi che della grammatica e della musica; [325e] i maestri si prendono cura di loro e, quando hanno imparato la grammatica e cominciano a capire i testi come prima le parole, gli mettono da leggere sui banchi le opere di grandi poeti, [326a] nelle quali vi sono molti ammonimenti, lodi ed encomii di uomini capaci dei tempi antichi, e li costringono a impararle a memoria affinché il ragazzo cerchi con ardore di eguagliarli e aspiri a diventare come loro. I maestri di musica a loro volta fanno lo stesso, si preoccupano che siano moderati e non commettano alcunché di male, dopo di che, quando hanno imparato a suonare la cetra, insegnano loro le opere di altri grandi poeti lirici, composte per essere suonate, [326b] e fanno in modo che i ritmi e le armonie conquistino le anime dei ragazzi affinché si addolciscano e, una volta diventati più misurati e temperati, possano rendersi utili con le parole e con i fatti – del resto in ogni momento della vita l’uomo ha bisogno di misura e di armonia. Poi li mandano anche dal maestro di ginnastica, perché con i corpi nelle migliori condizioni possano servire la mente già resa forte [326c] e non siano costretti a provare la paura a causa del cattivo stato dei corpi, né in guerra né in altre imprese. Tutto questo lo fanno coloro che hanno maggiori possibilità ‹di fare più cose›, cioè i più ricchi, i cui figli cominciano ad andare a scuola prima degli altri e la lasciano più tardi. E quando infine si separano dai maestri, la città a sua volta li costringe a imparare le leggi e a conformarsi al loro modello affinché non agiscano secondo il proprio capriccio. [326d] Ma proprio come i maestri danno ai ragazzi che non sanno scrivere linee già tracciate con lo stilo sulla tavoletta incerata e li costringono a scrivere secondo queste guide, così anche la città, prescrivendo le leggi scoperte da grandi e antichi legislatori, costringe a governare e a essere governati secondo di esse e punisce chi se ne allontani. Questa punizione viene chiamata raddrizzare, [326e] da voi come in molti altri luoghi, perché la giustizia raddrizza. Se tale dunque è la cura per la virtù, privata e pubblica, ti meravigli, Socrate, e dubiti che essa si possa insegnare? Dovresti ben più meravigliarti se non si potesse insegnare.

 

Pittore Duride. Scuola di scrittura su tavoletta con stilo. Dettaglio dal lato B di una kylix attica a figure rosse, inizi V sec. Berlin, Staatliche Museen
Pittore Duride. Scuola di scrittura su tavoletta con stilo. Dettaglio dal lato B di una kylix attica a figure rosse, inizi V sec. Berlin, Staatliche Museen.

 

Διὰ τί οὖν τῶν ἀγαθῶν πατέρων πολλοὶ ὑεῖς φαῦλοι γίγνονται; τοῦτο αὖ μάθε· οὐδὲν γὰρ θαυμαστόν, εἴπερ ἀληθῆ ἐγὼ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν ἔλεγον, ὅτι τούτου τοῦ πράγματος, [327a] τῆς ἀρετῆς, εἰ μέλλει πόλις εἶναι, οὐδένα δεῖ ἰδιωτεύειν. εἰ γὰρ δὴ ὃ λέγω οὕτως ἔχει — ἔχει δὲ μάλιστα πάντων οὕτως — ἐνθυμήθητι ἄλλο τῶν ἐπιτηδευμάτων ὁτιοῦν καὶ μαθημάτων προελόμενος. εἰ μὴ οἷόν τ᾽ ἦν πόλιν εἶναι εἰ μὴ πάντες αὐληταὶ ἦμεν ὁποῖός τις ἐδύνατο ἕκαστος, καὶ τοῦτο καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ πᾶς πάντα καὶ ἐδίδασκε καὶ ἐπέπληττε τὸν μὴ καλῶς αὐλοῦντα, καὶ μὴ ἐφθόνει τούτου, ὥσπερ νῦν τῶν δικαίων καὶ τῶν νομίμων οὐδεὶς φθονεῖ οὐδ᾽ [327b] ἀποκρύπτεται ὥσπερ τῶν ἄλλων τεχνημάτων — λυσιτελεῖ γὰρ οἶμαι ἡμῖν ἡ ἀλλήλων δικαιοσύνη καὶ ἀρετή· διὰ ταῦτα πᾶς παντὶ προθύμως λέγει καὶ διδάσκει καὶ τὰ δίκαια καὶ τὰ νόμιμα — εἰ οὖν οὕτω καὶ ἐν αὐλήσει πᾶσαν προθυμίαν καὶ ἀφθονίαν εἴχομεν ἀλλήλους διδάσκειν, οἴει ἄν τι, ἔφη, μᾶλλον, ὦ Σώκρατες, τῶν ἀγαθῶν αὐλητῶν ἀγαθοὺς αὐλητὰς τοὺς ὑεῖς γίγνεσθαι ἢ τῶν φαύλων; οἶμαι μὲν οὔ, ἀλλὰ ὅτου ἔτυχεν ὁ ὑὸς εὐφυέστατος γενόμενος εἰς αὔλησιν, οὗτος [327c] ἂν ἐλλόγιμος ηὐξήθη, ὅτου δὲ ἀφυής, ἀκλεής: καὶ πολλάκις μὲν ἀγαθοῦ αὐλητοῦ φαῦλος ἂν ἀπέβη, πολλάκις δ᾽ ἂν φαύλου ἀγαθός· ἀλλ᾽ οὖν αὐληταί γ᾽ ἂν πάντες ἦσαν ἱκανοὶ ὡς πρὸς τοὺς ἰδιώτας καὶ μηδὲν αὐλήσεως ἐπαΐοντας. οὕτως οἴου καὶ νῦν, ὅστις σοι ἀδικώτατος φαίνεται ἄνθρωπος τῶν ἐν νόμοις καὶ ἀνθρώποις τεθραμμένων, δίκαιον αὐτὸν εἶναι καὶ δημιουργὸν τούτου τοῦ πράγματος, εἰ δέοι αὐτὸν κρίνεσθαι [327d] πρὸς ἀνθρώπους οἷς μήτε παιδεία ἐστὶν μήτε δικαστήρια μήτε νόμοι μηδὲ ἀνάγκη μηδεμία διὰ παντὸς ἀναγκάζουσα ἀρετῆς ἐπιμελεῖσθαι, ἀλλ᾽ εἶεν ἄγριοί τινες οἷοίπερ οὓς πέρυσιν Φερεκράτης ὁ ποιητὴς ἐδίδαξεν ἐπὶ Ληναίῳ. ἦ σφόδρα ἐν τοῖς τοιούτοις ἀνθρώποις γενόμενος, ὥσπερ οἱ ἐν ἐκείνῳ τῷ χορῷ μισάνθρωποι, ἀγαπήσαις ἂν εἰ ἐντύχοις Εὐρυβάτῳ καὶ Φρυνώνδᾳ, καὶ ἀνολοφύραι᾽ ἂν ποθῶν τὴν τῶν ἐνθάδε ἀνθρώπων [327e] πονηρίαν. νῦν δὲ τρυφᾷς, ὦ Σώκρατες, διότι πάντες διδάσκαλοί εἰσιν ἀρετῆς καθ᾽ ὅσον δύνανται ἕκαστος, καὶ οὐδείς σοι φαίνεται· εἶθ᾽, ὥσπερ ἂν εἰ ζητοῖς τίς διδάσκαλος [328a] τοῦ ἑλληνίζειν, οὐδ᾽ ἂν εἷς φανείη, οὐδέ γ᾽ ἂν οἶμαι εἰ ζητοῖς τίς ἂν ἡμῖν διδάξειεν τοὺς τῶν χειροτεχνῶν ὑεῖς αὐτὴν ταύτην τὴν τέχνην ἣν δὴ παρὰ τοῦ πατρὸς μεμαθήκασιν, καθ᾽ ὅσον οἷός τ᾽ ἦν ὁ πατὴρ καὶ οἱ τοῦ πατρὸς φίλοι ὄντες ὁμότεχνοι, τούτους ἔτι τίς ἂν διδάξειεν, οὐ ῥᾴδιον οἶμαι εἶναι, ὦ Σώκρατες, τούτων διδάσκαλον φανῆναι, τῶν δὲ ἀπείρων παντάπασι ῥᾴδιον, οὕτω δὲ ἀρετῆς καὶ τῶν ἄλλων πάντων· ἀλλὰ κἂν εἰ ὀλίγον ἔστιν τις ὅστις διαφέρει [328b] ἡμῶν προβιβάσαι εἰς ἀρετήν, ἀγαπητόν. ὧν δὴ ἐγὼ οἶμαι εἷς εἶναι, καὶ διαφερόντως ἂν τῶν ἄλλων ἀνθρώπων ὀνῆσαί τινα πρὸς τὸ καλὸν καὶ ἀγαθὸν γενέσθαι, καὶ ἀξίως τοῦ μισθοῦ ὃν πράττομαι καὶ ἔτι πλείονος, ὥστε καὶ αὐτῷ δοκεῖν τῷ μαθόντι. διὰ ταῦτα καὶ τὸν τρόπον τῆς πράξεως τοῦ μισθοῦ τοιοῦτον πεποίημαι· ἐπειδὰν γάρ τις παρ᾽ ἐμοῦ μάθῃ, ἐὰν μὲν βούληται, ἀποδέδωκεν ὃ ἐγὼ πράττομαι ἀργύριον· [328c] ἐὰν δὲ μή, ἐλθὼν εἰς ἱερόν, ὀμόσας ὅσου ἂν φῇ ἄξια εἶναι τὰ μαθήματα, τοσοῦτον κατέθηκε.

Perché allora da padri capaci nascono tanti figli sciocchi? Sappi anche questo: non vi è nulla di strano in questo, se è vero ciò che dicevo prima, che di questa cosa, della virtù, [327a] nessuno deve essere privo perché la città possa esistere. Se infatti le cose stanno come dico – e così è senza alcun dubbio – pensa a un qualunque altro studio o disciplina e rifletti. Se la città non potesse esistere a meno che tutti sapessimo suonare il flauto, ciascuno come può, e se questo tutti lo insegnassero a tutti, sia privatamente sia pubblicamente, e si punisse chi non suona bene senza negare questo insegnamento a nessuno così come ora nessuno nega l’insegnamento del giusto e delle leggi né lo tiene nascosto come si fa con le altre arti – [327b] infatti credo che la giustizia e la virtù siano cose utili l’un l’altro, e perciò tutti dicono e insegnano a tutti con entusiasmo ciò che è giusto e ciò che è conforme alle leggi; se così dunque ponessimo lo stesso entusiasmo e la stessa generosità anche nell’insegnarci a vicenda l’arte di suonare, credi tu, Socrate, che i figli dei buoni flautisti diventerebbero più bravi dei figli dei flautisti mediocri? Io credo di no, e penso invece che, di chiunque fosse figlio, diventerebbe famoso chi sia nato con più talento, mentre chi non ne sia dotato rimarrebbe oscuro; [327c] e a volte da un buon flautista nascerebbe un musicista mediocre, altre invece da un musicista mediocre uno bravo, ma tutti suonerebbero abbastanza bene in confronto ai profani e a chi non capisce nulla di flauto. È così anche nel nostro caso: chiunque, tra quanti sono stati educati secondo le leggi degli uomini, ti sembrasse estremamente ingiusto, lo considereresti giusto e un maestro di giustizia se dovessi giudicarlo in confronto a uomini che [327d] non hanno educazione né tribunali né leggi né qualcosa che li costringa a preoccuparsi della virtù e fossero come quei selvaggi che il poeta Ferecrate rappresentò l’anno scorso al Leneo; sicuramente, se ti trovassi tra uomini così, come i misantropi in quel coro saresti felice di ritrovarti con Euribate e Frinonda e ti lamenteresti rimpiangendo la malvagità degli uomini di qui. [327e] Mentre ora fai lo sdegnoso, Socrate, perché tutti sono maestri di virtù, ciascuno come può, e nessuno ti sembra tale; e ugualmente, se anche cercassi chi è maestro della lingua greca, non lo troveresti, né credo, [328a] se cercassi chi abbia insegnato ai figli dei nostri artigiani quell’arte imparata dai padri in misura delle capacità loro e dei colleghi che esercitavano la stessa arte, e chi abbia insegnato a questi, non credo sarebbe facile trovarne il maestro, Socrate, mentre facilissimo sarebbe trovare il maestri di chi è completamente ignorante, nella virtù come in tutte le altre cose. Invece, se vi è qualcuno che ci è superiore, anche se di poco, nel condurre alla virtù, dobbiamo rallegrarcene. [328b] Di fatto io credo di essere uno di questi, e di poter più degli altri aiutare chiunque a diventare un uomo degno e di successo in misura corrispondente al compenso che richiedo, e persino in misura maggiore, come sembra anche ai miei discepoli. Per questi motivi ho stabilito di essere remunerato nel modo seguente: quando uno ha imparato da me, se vuole, mi paga quanto denaro richiedo; altrimenti va in un tempio, [328c] dichiara sotto giuramento quanto gli sembra che valgano i miei insegnamenti e altrettanto offre.

Τοιοῦτόν σοι, ἔφη, ὦ Σώκρατες, ἐγὼ καὶ μῦθον καὶ λόγον εἴρηκα, ὡς διδακτὸν ἀρετὴ καὶ Ἀθηναῖοι οὕτως ἡγοῦνται, καὶ ὅτι οὐδὲν θαυμαστὸν τῶν ἀγαθῶν πατέρων φαύλους ὑεῖς γίγνεσθαι καὶ τῶν φαύλων ἀγαθούς, ἐπεὶ καὶ οἱ Πολυκλείτου ὑεῖς, Παράλου καὶ Ξανθίππου τοῦδε ἡλικιῶται, οὐδὲν πρὸς τὸν πατέρα εἰσίν, καὶ ἄλλοι ἄλλων δημιουργῶν. τῶνδε δὲ [328d] οὔπω ἄξιον τοῦτο κατηγορεῖν· ἔτι γὰρ ἐν αὐτοῖς εἰσιν ἐλπίδες· νέοι γάρ.

Ecco, Socrate, ti ho esposto con un mito e con un ragionamento che la virtù si può insegnare, che gli Ateniesi la pensano così e che non vi è nulla di strano che da uomini capaci nascano figli da poco e figli capaci da uomini che non valgono nulla, poiché anche i figli di Policleto, che hanno la stessa età di Paralo e Santippo, non valgono nulla in confronto al padre, e così altri figli di altri artigiani. Ma non è il momento di metterli sotto accusa, poiché sono giovani, [328d] e vi sono ancora speranze per loro».

Segui

  • Facebook
  • Instagram

Archivio degli E-Journals sugli Studi classici

  • A.J.A.| American Journal of Archaeology
  • Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften in Göttingen
  • Abhandlungen der Königlichen Preußischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin
  • Abstracta Iranica
  • Acta Academiae Antiquitatis Kiotoensis (The Kyoto Journal of Ancient History) 西洋古代史研究
  • Acta Classica|Proceedings of the Classical Association of South Africa
  • Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica
  • Actualités des études anciennes
  • Adalya| The annual of the Suna & İnan KIRAÇ Research Institute on Mediterranean Civilizations
  • Aestimatio| Critical Reviews in the History of Science
  • Africa Antiqua
  • AGER VELEIAS| Rassegna di storia, civiltà e tradizione classiche
  • Agora Revues | Fonds de bases de données bibliographiques
  • AIGIS| Elektronisk tidsskrift for klassiske studier i Norden
  • Aitia. Regards sur la culture hellénistique au XXIème siècle
  • Aldus 2.0
  • Almanacco bibliografico
  • American Journal of Archaeology Book & Museum Reviews
  • Anales de Filología Clásica
  • Anatolian Studies (AS)
  • Ancient Narrative
  • Ancient World Magazine
  • Annales
  • Annali di Storia dell’Esegesi | Rivista semestrale a cura del Centro Italiano di Studi Superiori sulle Religioni
  • Annuaires de l'École pratique des hautes études
  • Antigone Journal
  • Antiquités africaines
  • Antiquity Journal
  • Arabian Epigraphic Notes
  • Arachnion | A Journal of Literature and Ancient History on the Web
  • Archaeology Magazine
  • Archaeonautica
  • Arctos| Acta Philologica Fennica – Reviews
  • Arion | A Journal of Humanities and the Classics at Boston University
  • Auctor
  • Aufstieg und Niedergang der römischen Welt (ANRW)
  • AXON
  • Études d'Antiquités africaines
  • Berichte zur Wissenschaftsgeschichte
  • Bibliothèque archéologique et historique
  • Bibliothèque des Écoles françaises d'Athènes et de Rome
  • Bollettino di Archeologia
  • Brepols Publishers
  • Bryn Mawr Classical Review (BMCR)
  • Bulletin Analytique d'Histoire Romaine (BAHR)
  • Bulletin analytique d’histoire romaine (BAHR)
  • Bulletin de Correspondance Hellénique
  • Bulletin de Correspondance Hellénique (BCH)
  • Bulletin de l'Association Guillaume Budé
  • Bulletin of the American Society of Papyrologists
  • Cahiers de la Méditerranée
  • Cahiers des études anciennes
  • Cahiers du Centre Gustave Glotz
  • Carnet d'adresses en langues anciennes
  • CEJSH – The Central European Journal of Social Sciences and Humanities
  • Centaurus
  • Chronique Archéologique en Syrie – الوقائع الأثرية في سورية
  • Ciceroniana online
  • Classiconorrena (Classnorr)
  • Classics for All
  • clio@themis
  • Cognitive Philology – Il Testo e la Mente
  • Collection de l'Institut des Sciences et Techniques de l'Antiquité
  • Collections de l'École française d'Athènes en ligne (CEFAEL)
  • Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres
  • Cuadernos de Arqueología de la Universidad de Navarra
  • Daphnet Digital Library
  • Desperta Ferro
  • DHQ | Digital Humanities Quarterly
  • DHQ|Digital Humanities Quarterly
  • Dialogues d'histoire ancienne
  • Didaskalia | The Journal for Ancient Performance
  • Digital Classicist Berlin
  • Digital Humanities Quarterly | Acknowledgements and Dedications
  • DigiZeitschriften
  • Digressus
  • Diogene Magazine
  • Dreams of Antiquity | Bibliographische Online-Datenbank zu Träumen und Visionen in der Antike
  • EIKASMÓS | Quaderni Bolognesi di Filologia Classica
  • Eikasmós
  • Electronic Antiquity
  • Electronic Journal of Mithraic Studies (EJMS)
  • Electryone
  • Emergency Red List of Libyan Cultural Objects at Risk
  • eTopoi. Journal for Ancient Studies
  • Euboica – Novità pitecusane
  • Eugesta|Journal of gender studies in Antiquity
  • Euxinos
  • Exercices de rhétorique
  • Forum historiae iuris (FHI)
  • Frammenti Rivista: il mondo con gli occhi della cultura
  • Frankfurter elektronische Rundschau zur Altertumskunde (FeRA)
  • Gallia
  • Genre & Histoire
  • Gerión. Revista de Historia Antigua
  • Giornale di Storia
  • Gnomon
  • Gradus, rivista di archeologia dell'acqua
  • Grammaticalia
  • Greek, Roman, and Byzantine Studies (GRBS)
  • Griffith Institute Archive 1990-2015
  • Griseldaonline
  • Heritage Gazetteer of Libya
  • Histara-les comptes rendus: histoire de l'art, histoire des répresentations et archéologie
  • Histoire & Mesure
  • Histoire & Mesure
  • Historia Antigua
  • HospitAm| Hospitalités dans l'Antiquité méditerranéenne : sources, enjeux, pratiques, discours
  • I Quaderni del Ramo d'Oro
  • I Quaderni della Ricerca
  • Il Giornale di Letterefilosofia
  • IMEROS | An Annual Journal for Culture and Technology published by FHW
  • Incidenza dell'Antico | Dialoghi di storia greca
  • Incontri di Filologia Classica
  • International journal of the Society of Iranian Archaeologists
  • Investigator, l'annuaire e le moteur pour Rome et le Latin
  • Λογεῖον
  • Journal des Savants
  • Journal of Ancient History and Archaeology (JAHA)
  • Journal of Greco-Roman Judaism and Christianity (JGRChJ)
  • Karanos
  • Kepos | Semestrale di letteratura italiana
  • Kernos
  • Kleos@CHS | The official news bulletin of the Center for Hellenic Studies
  • L'Antiquité Classique
  • La question du Latin
  • La Ricerca
  • La rivista Siti: Trimestrale di politica ed attualità culturale
  • Le parole e le cose² • Letteratura e realtà
  • Lectio Difficilior
  • Les Carnets de l’ACoSt (Association for Coroplastic Studies)
  • Les monnaies de l'Antiquité| Revue numismatique
  • Letras Clássicas
  • Lo Sguardo – Rivista di Filosofia
  • Médecine grecque et littérature technique
  • Mélanges de l'école française de Rome
  • Mélanges de l’École française de Rome – Moyen Âge (MEFRM)
  • Mélanges de l’École française de Rome – Antiquité (MEFRA)
  • Mélanges de l’École française de Rome – Antiquité (MEFRA)
  • MINOS. Revista de Filología Egea
  • National Geographic – History
  • Notiziario Italiano di Antichistica
  • Notizie di libri e cultura del Corriere della Sera
  • Pallas. Revue d'études antiques
  • PEITHO / Examina Antiqua
  • Phoenix
  • Plato
  • Plêthos: Revista Discente de Estudos Sobre a Antiguidadee o Medievo
  • Plekos – Elektronische Zeitschrift für Rezensionen und Berichte zur Erforschung der Spätantike
  • Pomoerium
  • PropylaeumDok
  • Publications de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres
  • Publications de l'École Française de Rome
  • Publications de la Maison de l'Orient et de la Méditerranée
  • Publications de l’École française de Rome
  • Quaderni Soprintendenza per i Beni Archeologici per le province di Cagliari e Oristano
  • Radici Digitali
  • Rasenna: Journal of the Center for Etruscan Studies
  • RCR | Rhea Classical Reviews
  • Revista Numismática Hécate
  • Revista SPAL
  • Revue archéologique de l’Est (RAE)
  • Revue archéologique de Narbonnaise
  • Revue belge de Philologie et d'Histoire
  • Revue d'Histoire des Textes
  • Revue de l'histoire des religions
  • Revue des Études Anciennes
  • Revue des Études Anciennes
  • Revue des Études Grecques
  • Revue des Études Tardo-antiques (RET)
  • Revue des Etudes Anciennes
  • Revue internationale des droits de l’Antiquité (RIDA)
  • Revue Numismatique
  • Rheinisches Museum für Philologie (RPh)
  • Romanitas – Revista de Estudos Grecolatinos
  • Scriptorium
  • Specchio etrusco
  • Storicamente
  • Stratagemmi – Prospettive Teatrali
  • Studia Humaniora Tartuensia
  • Syntaktika | Bulletin d'information du Centre de recherche en syntaxe et en sémantique du grec ancien
  • Syria. Archéologie, Art et histoire
  • Teaching Classical Languages (TCL)
  • Techne
  • Teiresias | A Review and Bibliography of Boiotian Studies
  • Teiresias| A Review and Bibliography of Boiotian Studies
  • Teoria Politica
  • The Ancient History Bulletin (AHB)
  • The Classic Journal (CJ)
  • The Journal of Septuagint and Cognate Studies (JSCS)
  • The Stoa Consortium
  • Thematic Index of Classics in JStor
  • THIASOS| Rivista di archeologia e architettura antica
  • TOCS-IN for Classics
  • Topoi. Orient-Occident
  • Transforming Classical Studies Through Cyberinfrastructure
  • Vita Latina
  • Wiener Studien. Zeitschrift für Klassische Philologie, Patristik und lateinische Tradition
  • Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik (ZPE)

Corpora delle fonti epigrafiche

  • Ancient European Languages And Writings (AELAW)
  • Aphrodisias in Late Antiquity: The Late Roman and Byzantine Inscriptions, by Charlotte Roueché
  • Archivo Epigráfico de Hispania
  • Attic Inscriptions Online (AIO)
  • AXON | Silloge di iscrizioni storiche greche
  • Épigraphie
  • British Epigraphy Society
  • Canadian Epigraphic Mission at Xanthos-Letoon (Lycia)
  • Celtic Inscribed Stones Project (CISP)
  • Celtic Personal Names of Roman Britain (CPNRB)
  • Center for Epigraphical and Palaeological Studies
  • Centre for the Study of Ancient Documents
  • CEPS | Center for Epigraphical and Palaeographical Studies
  • CIL II (Corpus Inscriptionum Latinarum)
  • Claros : concordance of Greek inscriptions
  • Corpus Inscriptionum et Monumentorum Religionis Mithriacae (CIMRM)
  • Corpus Inscriptionum et Monumentorum Religionis Mithriacae (CIMRM)
  • Corpus of Ptolemaic Inscriptions (CPI)
  • Corpus of the Inscriptions of Campā
  • Cretan Institutional Inscriptions
  • Current Epigraphy
  • Curse Tablets of Roman Britain
  • Database of Neo-Sumerian Texts (BDTNS)
  • Die Inschriften von Philippi im Bild
  • Digital Archive for the Study of pre-islamic arabian Inscriptions (DASI)
  • Digital Epigraphy and Archaeology Project
  • Digital Epigraphy on the World-Wide Web
  • Digital Epigraphy Toolbox
  • Diogenes of Oinoanda. The Epicurean Inscription
  • DĀMOS – Database of Mycenaean at Oslo
  • Electronic Archive of Greek and Latin Epigraphy (EAGLE)
  • Electronic Text Corpus of Sumerian Literature (ETCSL)
  • Epidat – The Database of Jewish epigraphy
  • Epidoc Aphrodisias Project
  • EpiDoc | Epigraphic Documents in TEI XML
  • Epigrafia medievale
  • Epigraphic Database Bari project (EDB)
  • Epigraphic Database Heidelberg
  • Epigraphic Database Roma (EDR)
  • Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby (EDCS)
  • Epigraphy Guide 99
  • Epigraphy.info
  • Etruscan Texts Project (ETP)
  • GEI | Greek Economic Inscriptions
  • Greek Epigraphic Society
  • Hispania Epigraphica
  • ICG – Inscriptiones Christianae Graecae
  • Im Dialog mit der Antike. Inscriptiones Antiquae
  • Inscriptiones Graecae
  • Inscriptions grecques
  • Inscriptions grecques et latines de la Syrie (IGLS)
  • Inscriptions in San Lorenzo in Lucina
  • Inscriptions of Aphrodisias
  • Inscriptions of Israel/Palestine
  • IRT | Inscriptions of Roman Tripolitania
  • Iscriptiones Graecae
  • Iscrizioni del Museo Civico di Catania
  • Konkordanz der hethitischen Keilschrifttafeln
  • Last Statues of Antiquity
  • Late Antique and Early Medieval Inscriptions
  • Latin Inscriptions: Corpus Inscriptionum Latinarum
  • Latin Inscriptions: Laws and Decrees
  • Le iscrizioni sacre della IX regio
  • Lydian-Aramaean bilingue
  • Merope Atlantis: Ancient Inscriptions
  • MNAMON | Ancient Writing Systems in the Mediterranean
  • Monumenta Asiae Minoris Antiqua (MAMA) XI
  • Notiziario Epigrafico
  • Ogham in 3D
  • Ostia Graffiti
  • PETRAE
  • PHI Greek Inscriptions
  • Pictish Stones
  • Poinikastas: Epigraphic Sources for Early Greek Writing
  • Roman Military Diploma On-Line
  • Saxa Loquuntur
  • Searchable Greek Inscriptions
  • SITEG | Sito Italiano di Epigrafia Greca
  • Studi Epigrafici e Linguistici sul Vicino Oriente Antico (SEL)
  • Supplementum Epigraphicum Graecum
  • Testimonia Epigraphica Norica (T.E.NOR.)
  • The Ancient Graffiti Project
  • The Corpus of Anglo-Saxon Stone Sculpture
  • Ubi erat Lupa
  • US Epigraphy Project
  • Vindolanda Tablets Online
  • Vindolanda Tablets Online
  • Visibile parlare – Ancient Inscriptions
  • Visibile parlare – Greek Inscriptions

Corpora delle fonti letterarie

  • Acta Sanctorum Database
  • Alexandrian Scholarship / The Library at Alexandria
  • Alphabets of Asia Minor
  • An Introduction to the Works of Euclid with an Emphasis on the Elements
  • Ancient Geek – by the Open Philology Project
  • Ancient Greek and Latin Library (Related to Law and Government)
  • Ancient Greek and Latin Texts
  • Ancient Greek Texts
  • Ancient Hebrew Poetry
  • Ancient Medicine
  • Annals of the Kings of Assyria
  • Antichità e istituzioni romane
  • Archibab
  • ARchivio Costituzioni Antiche in ITalia (ARCAIT)
  • Archivio delle Costituzioni Antiche in Italia (ArCAIt)
  • Aristotelis Opera| Immanuel Bekker
  • Aufstieg und Niedergang der römischen Welt
  • B-Greek: The Biblical Greek Forum
  • Bardic Poetry Database
  • Bellum Catilinae
  • Biblical Studies on the Web
  • Biblindex
  • Bibliografia Romana
  • Bibliotheca Augustana
  • Bibliotheca Classica Selecta
  • Bibliotheca Latina
  • Catalogo delle traduzioni latine di Galeno
  • Catalogs, Philosophical, Patristic, and Theological Materials
  • Catullus Online
  • Centro Italiano dell’Année Philologique (CIAPh)
  • CGRN Collection of Greek Ritual Norms
  • Christian Classics Ethereal Library
  • Church Fathers' works in English
  • ChurchFathers
  • Cicero, On Pompey’s Command (De imperio), 27-49 (Ingo Gildenhard, Louise Hodgson, et al.)
  • Classical Works Knowledge Base
  • Codex Sinaiticus| Experience the oldest Bible
  • Corpus Christianorum
  • Corpus dei Manoscritti Copti Letterari (CMCL) | Clavis Patrum Copticorum
  • Corpus Grammaticorum Latinarum (CGL)
  • Corpus Medicorum Graecorum / Latinorum
  • Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum (CSEL)
  • Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum (CSEL)
  • Corpus Scriptorum Latinorum
  • Corpus Thomisticum
  • Cuneiform Digital Library Initiative (CDLI)
  • DanteSearch
  • Demetrios Database for Septuagint Greek
  • Demonax | Hellenic Library
  • Dickinson College Commentaries
  • Die Sprache Alkmans : Textgeschichte und Sprachgeschichte
  • Digital Athenaeus
  • Digital Fragmenta Historicorum Graecorum (DFHG)
  • Digital Hippocrates
  • Droits ANTiques (DRANT)
  • e-Ktobe| Manuscrits Syriaques
  • E-Latein
  • Early Christian Writings
  • Early Church Fathers
  • Early Church Fathers (CCEL)
  • Early Church Fathers Writings
  • Ecdotique
  • Enciclopedia Costantiniana
  • Epea
  • Epicurus & Epicurean Philosophy
  • EThOS – Electronic Theses Online Service
  • Euripides Scholia
  • Euripides' Bacchae
  • Festus Grammaticus
  • Fragmentary Texts – Quotations and Text Re-uses of Lost Authors and Works
  • Fragments of Greek Historians
  • Galen
  • Glōssa.dk
  • Greek & Latin authors: list of translations
  • Greek Texts & Translations
  • Griechische Textstellen
  • Guide to Evagrius Ponticus
  • Histoire et Sources des Mondes Antiques (HiSoMa)
  • Historiarum Reliquiae (HR)
  • Homeric Singing – An Approach to the Original Performance
  • Hyperepos : epic on the internet
  • I frammenti degli storici greci (FStGr)
  • Iconos | Viaggio interattivo nelle Metamorfosi di Ovidio
  • IntraText Public Library
  • Itinera Electronica: Du texte à l'hypertexte
  • Ius Civile | Roman Law Resources
  • Ius Romanum
  • Katalog der Internetressourcen für die Klassische Philologie aus Berlin (KIRKE)
  • Klassisch Geld verdienen – e-classics.com
  • Latin and Greek Authors on the Web
  • Latin Texts with Commentary
  • Latin: Alphabetical | Dickinson College Commentaries
  • Latinitatis Corpus
  • Latinum vertere
  • Le XII Tavole (leges duodecim tabularum). Materiali per ricerche giuridiche, storiche e palingenetiche
  • Learning New Testament Greek
  • Lectrix
  • Lessico Tomistico Biculturale
  • Let's Review Greek
  • Libero archivio delle Tesi di Laurea
  • Library
  • Library of Ancient Greek Texts Online
  • List of Electronic Texts Available at LETRS
  • Literary Resources — Classical and Biblical
  • Living Poets
  • Living Poets
  • Loebulus
  • Memorata Poetis| Memoria poetica e poesia della memoria
  • Migne Patrologia Latina and Graeca
  • Monumenta Germaniae Historica (MGH)
  • Musisque Deoque
  • Palingenesia of Latin Private Rescripts
  • Patristique.org
  • Patrologia latina
  • Pegasus-Onlinezeitschrift
  • Perseids – Greek Literature
  • Perseids – Latin Literature
  • Perseids: A Collaborative Editing Platform for Source Documents in Classics
  • Perseids: Fragmentary Texts
  • Perseus Digital Library
  • Phi Latin Texts
  • Philoctetes
  • Pinakes | Πίνακες – Textes et manuscrits grecs
  • Plato and his Dialogues
  • Plato on Rhetoric and Poetry
  • PLUTARQUE, Oeuvres morales, De l'amour
  • Podium Arts
  • Presocratics Source
  • Primer on the Church Fathers at Corunum
  • Princeton/Stanford Working Papers in Classics (PSWPC)
  • Project MUSE
  • Prosopographie Imperii Romani (PIR)
  • Published English Translations of Homer’s Iliad and Odyssey
  • Repertorium Manuscriptorum et Commentariorum Auctorum Classicorum Latinorum
  • Repertorium Pomponianum
  • Repertory of Conjectures on Horace
  • Reti Medievali
  • Sacred Texts: the Classics
  • Sappho's Poems
  • Sappho’s Poems
  • Scaife Viewer – Perseus Library
  • Scholia Minora in Homerum
  • SCHOLIA: Studies in Classical Antiquity
  • Scholiastae
  • Sharing Ancient Wisdoms (SAWS)
  • Silver Muse
  • Società Internazionale degli Amici di Cicerone (SIAC)
  • Sources Chrétiennes : base de données des auteurs patristiques
  • Syriac Electronic Data Research Archive (SEDRA)
  • Text Encoding Initiative (TEI)
  • Text.HandHeldClassics.com
  • Textkit
  • The Cicero Homepage
  • The Complete Plays of Sophocles
  • The Confessions of Augustine: An Electronic Edition
  • The Continuation of F. Jacoby's "Die Fragmente der griechischen Historiker"
  • The Cretan Hieroglyphic Texts
  • The EServer Drama Collection
  • The Fathers of the Church: A New Translation
  • The Homer Multitext: home page
  • The Iliad
  • The Internet Classics Archive
  • The Latin Library
  • The Lucian of Samosata Project
  • The Stoic Library
  • ToposText
  • Ttablethe Classical Anthology (TCA)
  • Voci dal mondo antico

Corpora delle fonti numismatiche

  • ACSearch.info | Ancient Coin Search Engine
  • Bearers of Meaning
  • Classical Numismatic Group (CNG)
  • Constantinian Late Roman Bronze Coinage
  • Digital Library Numis
  • Felicitas Perpetua
  • G. Harney's Roman Coin Collection
  • Goldberg Coins & Collectibles
  • Kerunnos
  • Le catalogue des monnaies provinciales romaines
  • Magna Graecia Coins
  • Nomisma
  • Numismatica
  • Numismatics
  • Numismatics and History of the Seleukid Empire
  • Online Coins of the Roman Empire (OCRE)
  • Online Greek Coinage (OGC)
  • Panormos Coins
  • Pella
  • Probus
  • Roma Numismatics
  • Roman Provincial Coinage
  • The Badian Collection
  • The Badian Collection
  • The Numismatics of Celtic Warriors
  • Wildwinds

Database dei lessici

  • A Beginner's Glossary of Papyrological Terms
  • A Glossary of Athenian Legal Terms
  • A Lexicon of the Homeric Dialect
  • Abbreviations | Oxford Classical Dictionary, 4th Edition
  • Alexandria : le web 2.0 pour les dictionnaires
  • Altgriechisch Wörterbuch
  • Analisi lessicale dei testi (manuale)
  • Ancient Greek language
  • Ancient Greek Lexicon & Syntax
  • Beazley Archive
  • Classical Abbreviations
  • Classical Art Research Centre and the Beazley Archive
  • Classical Myth
  • Crum's Coptic Dictionary
  • Das Augustinus-Lexikon
  • Datenbank der demotisch und griechisch bezeugten Personen aus Soknopaiu Nesos
  • Diccionario Griego-Español (DGE)
  • Dictionary of Greek and Roman Antiquities edited William Smith (1870)
  • Differences between Classical and Hellenistic Greek
  • Dizionario Latino
  • Electronic Thesaurus Linguae Latinae (TLL)
  • eLexicon
  • Encyclopaedia Iranica
  • Encyclopedia Britannica
  • Encyclopedia Mythica
  • Etruscan language
  • Etymological Dictionary of Akkadian
  • Experimenta: Grammatica greca online
  • Gaulish language
  • Greek and Latin Language Resources
  • Greek Language and Alphabet
  • Greek Language and Linguistics
  • Greek Mythology Link
  • Greek Verb Paradigms Index
  • Greek-English Lexicon
  • Hjalmar Frisk, "Griechisches Etymologisches Wörterbuch", Heidelberg 1954-1972
  • Index Adagiorum Latinorum
  • IndoSkript
  • Internet Encyclopedia of Philosophy
  • Λογεῖον
  • KIRKE – Katalog der Internet-Ressourcen für die Klassische Philologie aus Berlin
  • Langues anciennes: choix de liens
  • Latein Wörterbuch
  • Lateinisches etymologisches Wörterbuch
  • Lateinwörterbuch
  • Latin Dictionary and Grammar Aid
  • Latin language
  • Latin Language Toolkit
  • LatinTeach
  • Latinum
  • LBG – Lexikon zur byzantinischen Gräzität
  • Lessico dei grammatici greci antichi (LGGA)
  • Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC)
  • Lexicon of Greek Personal Names (LGPN)
  • LGPN | Lexicon of Greek Personal Names
  • Liddell and Scott's Greek-English Lexicon (1940)
  • Liddell, Scott, Jones Ancient Greek Lexicon (LSJ)
  • Literary Encyclopedia
  • LSJ at Perseus: Greek Word Study Tool
  • LSJ via the Philologus online interface
  • LSJ | Liddell, Scott, Jones Ancient Greek Lexicon
  • Nifty Greek handouts
  • NOMOI | A bibliographical web site for the study of ancient Greek law
  • Numen – The Latin Lexicon
  • OCD | Oxford Classical Dictionary
  • Old Persian language
  • Online Etymology Dictionary (OED)
  • Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (RE)
  • Philolog.us
  • Poorly Attested Words in Ancient Greek (PAWAG)
  • Popoli antichi | Treccani
  • Précis de grammaire grecque
  • Project Libellus
  • Proto-Indo-European Phonology
  • Sanskrit
  • Storia antica | Treccani
  • Suda On Line: Byzantine Lexicography
  • The Chicago Hittite Dictionary Project
  • The Electronic Thesaurus Linguae Latinae – Consortium for the Latin Lexicography
  • The Homer Encyclopedia
  • The Lexicon of Greek Personal Names (LGPN)
  • The Online Liddell-Scott-Jones Greek-English Lexicon
  • The Perseus Catalog
  • The Roman Army – A Bibliography
  • The Theoi Project
  • Thesaurus lexicorum Graecorum
  • Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
  • Universität zu Köln|Cologne Sanskrit Lexicon
  • Vulgar Latin
  • Wiki Classical Dictionary
  • WiP – Words in Progress – Supplementary Lexicon of Ancient Greek
  • Women in Greek Myths

Database dei musei e dei siti archeologici

  • A Walk Through Ancient Miletus
  • Acropolis Restoration Service
  • Alberese Archaeological Project
  • Ancient and Classical Art
  • Ancient Greek Pottery
  • Ancient Journeys
  • Ancient Vienne
  • Antakya museum Turkey
  • Antigua. Historia y Arqueología
  • Aphrodisias
  • Apolline Project
  • Appia Antica Project
  • Aquae Urbis Romae
  • Aquae Urbis Romae: the Waters of the City of Rome
  • Archaeoinformatics
  • Archaeology & History in Lebanon (AHL)
  • Archaeology in Syria
  • Archaeology of the City of Athens
  • Archaeology Wiki
  • Archäologische Museum "Robertinum" der Universität Halle
  • ArchéoGéographie
  • Armas y Ritos en la Iberia Prerromana
  • Art, Archéologie et Antiquité
  • Ashmolean Museum
  • Berenike (Berenice Troglodytica)
  • Butrint
  • Castrum Inui
  • Catacombe Cristiane di Roma
  • Census of Antique Works of Art and Architecture Known in the Renaissance
  • Charun. Corpus informatico delle urne etrusche e dei loro contesti
  • Cherchel Project – I mille volti dell'Algeria punica
  • Cures Sabini
  • Dance in Ancient Sculpture Project
  • Das antike Olympia
  • Deutsche Limeskommission
  • Digitales Forum Romanum
  • Discover the Art of Ancient Civilizations
  • Documenting Cappadocia
  • Excavation in Ancient Corinth
  • George Ortiz collection
  • Getty Museum
  • Graecia Antiqua
  • Greek Ancient Theater
  • Harappa.com
  • Hazor Excavations
  • Hellenistic Babylonia
  • HERA – Humanities in the European Research Area
  • Hodoi Elektronikai
  • Holy Land Photos
  • Identify Imperial Portraits
  • Il cantiere della Domus Aurea
  • Illustrated History of the Roman Empire
  • Internet Archaeology
  • Janiculum Mills Excavations
  • La Decorazione Architettonica romana (DecArch)
  • La Sardegna e la sua antica civiltà nuragica
  • La Valle dei Templi
  • Lanciani: Forma Urbis Romae
  • Laurentine Shore Project
  • Le site archéologique de Carthage
  • Lefkandi Excavations
  • Manchester Museum
  • Monuments of the Hittites
  • Musée de Temps Barbares | Parc archéologique de Marle
  • Musei Capitolini
  • Museo Archeologico di Bergamo
  • Museo Archeologico Nazionale di Ferrara
  • Museo Arqueológico Nacional
  • Museo Nazionale Archeologico di Altino
  • Museo Nazionale Atestino
  • Museo Nazionale Concordiese
  • Museo Poldi Pezzoli
  • Mutina. Riscoperta di una città Romana
  • Online Survey of AV Resources
  • Paestum: Three Greek Temples
  • Penn Museum
  • Polo Museale Regionale della Lombardia
  • PONS – Brücke: Netzwerk Klassische Archäologie
  • Popular Archaeology
  • Portable Antiquities Scheme
  • Romaq | Atlas Project of Roman Aqueducts
  • Romeinse Limes
  • Sovrintendenza Capitolina ai beni culturali
  • Speculum Dianae
  • Staatliche Museen zu Berlin
  • Staatliches Museum Ägyptischer Kunst
  • Subterranean Archaeology in Italy. The Lateran and beyond
  • The Ancient City of Athens
  • The British Museum
  • The Metropolitan Museum of Art
  • The Private Life of the Romans
  • The Virtual Museum of Iraq
  • Trajan’s Column
  • Troy
  • Utica
  • Uşaklı Höyük Archaeological Project
  • Villa Magna
  • Villa romana di Aiano – Torraccia di Chiusi
  • World Monuments Fund
  • Yacimiento arqueológico de la ciudad romana de Complutum

Database dei progetti online

  • "Una de Romanos"… historias que hacen Historia!!! |Anécdotas, intrigas palaciegas, traiciones,…
  • A Blog about History
  • A Classical Blog|Exploring Greek and Latin literature
  • A Day in Athenian Lawcourts
  • A forum for the discussion of articles in ancient philosophy
  • A Gift for Polydektes
  • A Gift for Polydektes
  • A Guide-Blog to Rome
  • A Hellenistic Bibliography
  • A Hermit's Progress|Studying Literature, Writing for Children, and Nosing around in History and Culture
  • A History of Science | Who?, What?, When?
  • A History Student's Archive|Collection of original essays and articles
  • A Mid-Republican House From Gabii
  • A Rough Guide to Kushan History
  • A Russian Affair
  • A Teubner a Day
  • Ab Urbe Condita | Il fascino di Roma tra Passato, Presente e Futuro
  • Abemus Incena
  • Academus Education
  • Accademia Romana di Studi Italici (ARSI)
  • AcheoMe | Make Culture Great Again
  • Acqua e limone
  • Acquedotti Romani
  • Acta Pauli
  • Ad astra per mundum
  • Ad Litteras Restituendas – Rete per la Cultura Classica nel Terzo Millennio
  • AdARQUA| Asociación de Amigos del Museo Nacional de Arqueología Subacuática
  • Aedicula Antinoi: A Small Shrine of Antinous
  • Aeterna civitas
  • Agrippinilla | Roman History and Swearing
  • AΙΓΙΑΛΟΣ
  • Akrópolis | Historia Antigua
  • Alberto Massaiu
  • Aleator Classicus
  • Alessandro III di Macedonia
  • Alexander the Great of Macedon
  • Alexander the Great on the Web
  • Alexander the Great Web Site Information
  • Alexandreion | Todo sobre Alejandro Magno
  • Alin Suciu
  • Almacén de clásicas
  • Amanti della Storia
  • Amatores Litterarum
  • American Institute for Roman Culture | Promoting cultural heritage and conservation
  • American Schools of Oriental Research (ASOR) – Blog
  • Amnell|Guerre antiche e vecchi libri, sarcasmo e gusto dell'orrido
  • Amnte Nofre (Amentet Neferet)
  • An Historian Goes to the Movies ~ Exploring history on the screen
  • Anábasis Histórica
  • Ancient and Modern Olympics
  • Ancient and Old
  • Ancient Archaeology
  • Ancient Bodies, Ancient Lives| How can we use material traces of past lives to understand sex and gender in the past?
  • Ancient Celebration
  • Ancient Cities and Their History
  • Ancient Coin Collecting
  • Ancient Digger
  • Ancient Etruscan
  • Ancient Foods
  • Ancient Gods and Goddesses
  • Ancient Greece
  • Ancient Greece – Buildings
  • Ancient Greek Law
  • Ancient Greek Music
  • Ancient Greek Warfare
  • Ancient Herstories
  • Ancient Latium Network
  • Ancient Medicine
  • Ancient Origins
  • Ancient Peoples
  • Ancient Philosophy
  • Ancient Popular Culture| Locating popular culture in the ancient world
  • Ancient Resource
  • Ancient Scripts
  • Ancient Times
  • Ancient to Medieval Art
  • Ancient Warfare Magazine
  • Ancient World Bloggers Group (AWBG)
  • Ancient World History
  • Ancient World Maps
  • Ancient World Open Bibliographies
  • Ancient World Tour| Law, Language, and Religion
  • Ancient Worlds at Manchester Museum
  • Ancient Worlds | Ancient Worlds at Manchester Museum
  • Ancient-Rome.com
  • AncientPlanet Online
  • Animas Mundi
  • Animula Vagula Blandula
  • Anotaciones| Viajar y saber
  • Anthologia Poetica
  • Anthropologie et Histoire des Mondes Antiques (ANHIMA)
  • Anthropology.net|Beyond bones & stones
  • Antiche Culture – Le tracce della Storia
  • Antichità e istituzioni romane
  • Antichità Umane
  • Antigua Roma al Día
  • Antike Welt
  • Antiochepedia | Musings Upon Ancient Antioch
  • AntiquiPop
  • Antiquitas
  • Antiquitas Graeca et Latina
  • Antiquitates Romanae|Un blog sulle meraviglie, i misteri e le curiosità della civiltà romana
  • ApiS | Amore per il Sapere
  • Applied Technologies to Archaeology|Patricia Murrieta-Flores. Site about GIS and Spatial Analysis in Archaeology
  • Aprender Latin
  • Aquinum
  • Aragón Romano
  • Aramaico|Uma biblioteca sobre a língua e cultura aramaica
  • Arash Zeini| A predominantly bibliographic blog for Iranian Studies
  • Arcadia Didattica
  • Archaeo Passion
  • Archaeoastronomy
  • Archaeoastronomy and Ancient Technologies
  • Archaeoethnologica: Arqueología, Etnohistoria e Etnología
  • Archaeological Visualisation Portfolio
  • Archaeologicallinks
  • Archaeology Archives Oxford
  • Archaeology Briefs
  • Archaeology in Bulgaria
  • Archaeology Social Club
  • Archaeology, Museums & Outreach
  • Archaeology100%
  • Archäologie neu entdecken @ Archäologie Online
  • Archéo Facts
  • ArchéOrient
  • Archeo Cafè Community Blog
  • ArcheoBlog
  • Archeoguide
  • Archeojob – Emploi en archéologie
  • Archeologia in rovina
  • Archeologiavocidalpassato
  • Archeonewsblog
  • Archeoricette
  • ArcheoTime | News di archeologia
  • ArcheoToscana
  • Archeovideo
  • Archimedes Project
  • Archive of Performances of Greek and Roman Drama (APGRD)
  • Ardor Luporum
  • Aristarchus
  • Arkeoo
  • Arkhaiox Blog
  • Armarium Magnum
  • Arqueoclasica
  • Arqueología e Historia del Sexo
  • Arqueología en mi Jardín
  • Arqueología multimedia
  • Arqueología romana en Hispania
  • Arqueologia en mi Jardin
  • Arraona Romana | Un projecte de difusió de la cultura clàssica romana
  • Arrête Ton Char!
  • Ars Europa | Arte, storia e cultura europee
  • Ars scribendi
  • Art, Archéologie, Antiquité
  • Arte Antiguo y Clasico
  • ARTL Weblog| Anything UK Classics teahers are likely to find useful or interesting
  • Asociación Arqueológica y Cultural Jubierre – ArqJub
  • Asociación Cultural y Experimental Antiqua Clío
  • Association française des jeunes historiens du droit (AFJHD)
  • Associazione Culturale "Cactus Rosso"
  • Associazione Nazionale per Aquileia
  • Atalanta
  • Atelier Homère ENS Ulm
  • ATHENA: Sharing Current Research
  • Athenae Noctua
  • Augusto. El amanecer de un imperio
  • Ausgewählte Informationen zum EDV-Einsatz in der Alten Geschichte
  • Ausgraben statt Begraben – Archäologie in Sachsen erhalten!
  • Australasian Women in Ancient World Studies
  • Authentic Gatha Zoroastrianism|Authentic Zoroastrianism based on the poetic gathas and their most ancient commentaries
  • Ave Peplum
  • AWOL | The Ancient World Online
  • Épigraphie en réseau
  • Études platoniciennes
  • ἐν ἐφέσῳ | Thoughts and Meditations
  • Ἔρρωσο
  • Back to the Classics |To teach, to learn, to change
  • Bad Archaeology
  • Balkancelts|Journal of Celtic Studies in Eastern Europe and Asia-Minor
  • Balneorient
  • BAM |The Big Ancient Mediterranean
  • Bar Storia| La Storia è umana
  • Battles of the Ancients
  • Bay Area Hellenic Community
  • Becoming a Classics Librarian
  • Belfast Classics
  • Bellum Hannibalicum
  • Bembus.org
  • Benedetta Arte-facile
  • Bet-ilim|Canaanite Blog
  • Bettany Hughes
  • Bettany Hughes
  • Bettany Hughes
  • Bettina Joy De Guzman
  • Biblical and Early Christian Studies
  • Biblical Studies at Leuven
  • Biblical Studies at Leuven
  • BiblioSofiaMilano
  • Bibliostoria| Novità in biblioteca, eventi e risorse web interessanti per la storia
  • Bibliothèques Humanistes
  • Big Ben Antiguedades y Coleccionismo
  • BlackBlog Franco Senia
  • Blackwell's History & Classics
  • Blog de Fernando Lillo Redonet
  • Blog de Filología Clásica
  • Blog de la Asociación de Profesores de Latín y Griego de Castilla-La Mancha
  • Blog de los "clásicos" del IES Joan Fuster de Sueca y de los que aquí se asomen
  • Blog del Historiador ~ Conoce la historia de diferentes épocas
  • Blog della Summer School AMA| Nuove prospettive sull'insegnamento delle materie classiche nella scuola
  • Blog di Giorgio Israel
  • Blog di Πίνακες
  • Blog Musei in Comune Roma
  • Blogging Pompeii
  • Blogostelle | Histoire de l'Art et du Sacré
  • Blogus Augustus
  • Bodies and Academia
  • Bread & Circuses
  • Brewing Classical Styles
  • Brice C. Jones
  • British Museum Blog
  • Cahier de traduction
  • Calamo Currente
  • Calepinus
  • Caligula Denarius Found with Metal Detector
  • Call Me Leuconoe
  • Cambridge Latin Tutor
  • Camminare nella Storia| Aggiornamenti, novità, anticipazioni
  • Canabae Novae (Lower Moesia)| Non-destructive surveys in the extramural area of the Roman legionary fortress
  • Cantibus| Arqueología e Historia de la Cultura Clásica
  • Capitolium
  • Carolyn Perry
  • Carpe diem
  • Casus Belli – Arma Mater Studiorum
  • Catullus
  • Cave Wanderlust
  • Caveat Lector: Reading Ancient Rome
  • Céltica Hispana
  • Celtiberia
  • Celtic antiquities and coins
  • CENTRICI | on Centres and Centralities
  • Centro de Estudios Clásicos
  • Centro Studi Imperium
  • Centro Studi Petrie (CSP)
  • Chasing Aphrodite| The Hunt for Looted Antiquities in the World's Museums
  • Chevalnubien|Un blog sur la sacralisation du cheval en Nubie antique
  • Chronoxylon | La linfa del tempo
  • Cicero in Rome
  • Ciencia Histórica
  • Circulus Latinus Lusitanus
  • Citas Latinas
  • Ciudadano de Atenas
  • Civilisations antiques, grecques et romaines
  • Civitas Poetarum| Departamento de Clásicas. IES Ciudad de los Poetas. Madrid
  • Clahresearch | Research in Classics & Ancient History at the University of Manchester
  • Classical Archaeology News
  • Classical Bookworm| Exploring the Classics…
  • Classical Fix
  • Classical Inquiries
  • Classical Studies Support
  • Classical Wisdom
  • Classically Inclined
  • Classicalstudiesman
  • Classicamente
  • Classici Contro| I Classici, la modernità, il teatro
  • Classics and Class
  • Classics at Exeter
  • Classics at the Intersections
  • Classics Collective
  • Classics Confidential
  • Classics Confidential
  • Classics for All Reviews
  • Classics for Everyone
  • Classics in Sarasota
  • Classics is for Everyone| Making the Classical World accessible to everyone
  • Clásicas 2.0
  • Clásicos en Galicia
  • Clásicos griegos y latinos
  • Clio Ancient Art & Antiquities |Exploring the world of antiquities dealing, collecting, heritage issues and a bit of archaeological travel
  • Clio-online
  • Clionauta: Blog de Historia
  • Club Penguin: Romans||Strenght and Honour
  • Codex classicarum rerum in Lyceo "Alagón"
  • Cogitationes Latinae
  • Coins at Warwick
  • Commemorating Augustus
  • Commentariola Hispaniae
  • Commodity Prices in Babylon 384 – 61 BC
  • Compitum
  • Confederazione Nazionale Archeologi Professionisti (CNAP)
  • Conflict Antiquities
  • Connaissance Hellénique
  • Conocer la Historia
  • Constantine the Great
  • Consult the Oracle
  • Conversaciones con Clío
  • Conversational Latin
  • Core
  • CorHaLi | Rencontres franco-helveto-américaines autour de la poésie grecque archaïque
  • Corinium Museum
  • Corinthian Matters
  • Cosmopolites
  • Council of University Classical Departments (CUCD)
  • Cradle of Civilization |A Blog about the Birth of Our Civilisation and Development
  • Crónicas de Historia Antigua
  • CREWS Project
  • CREWS Project| Contexts of and Relations between Early Writing Systems
  • Cultura Clasica
  • Cultura clasica | El primer portal del mundo grecolatino en español
  • Cultura mugellana e alto-mugellana
  • Cultural Pills: viaggiamo coltivando letture
  • Cultural Property & Archaeology Law
  • Cultural Property Observer
  • Cultus Deorum Romanorum
  • Curly Bookaholic
  • Current Epigraphy
  • Curso de Griego Clásico (Μαθήματα περὶ τὴν Ἑλλήνων Γλῶσσαν)
  • Daedalus: Projects in Digital Humanities
  • Dal Mediterraneo agli Oceani | Notiziario CNR ISEM Milano
  • Dario Caballeros
  • Darius Arya Digs
  • Darkness over Cannae
  • David Allsop Classics
  • Day of Archaeology
  • Día a día de una filóloga clásica
  • De antiquas historiam [concerning ancient history]
  • De Natura Rerum
  • De philologia et aliis
  • De re coquinaria
  • De Troia a Ítaca
  • De vestibus
  • De viaje a Ítaca
  • Deipnosofista
  • Delving into History | Periklis Deligiannis
  • Denarios Ibéricos
  • Derecho Romano
  • Desvelando Oriente
  • Detritus of Empire
  • Deutsche Datenquellen: Alte Geschichte
  • Dez mil nomes
  • DHow | Digital Humanities How
  • Diakosmesis| Divina Dispositio
  • Dialoghi Mediterranei
  • Dianabuja's Blog | Africa, The Middle East, Agriculture, History and Culture
  • Diary of an Ancient Geek
  • Dibujo Arqueológico y 3D
  • Digging Digitally
  • Digging for Bones
  • Digital Antiquity
  • Digital Classicist seminars
  • Digital Dirt Virtual Past
  • Digital Humanities: Works in Progress
  • Digital Maps of the Ancient World
  • Digital Papirology
  • Digital Public Archaeology
  • Digital Roman Heritage
  • Digital Scholar
  • Diogene Multimedia. Associazione per la Ricerca in Filosofia
  • Diogenes' Child
  • Diotíma
  • Diotima
  • Diversifying Roman Archaeology
  • Dives Gallaecia | Bitácora da Didáctica das Clásicas en Galicia
  • Divus Probus
  • Diy Classics
  • Doceo et disco| ΔΙΔΑΣΚΩ ΚΑΙ ΜΑΝΘΑΝΩ
  • Domus Romana | Blog de la casa romana y su entorno doméstico
  • Don Lorenzo Milani| Quaderni di Lettere
  • Doppiozero
  • Dorothy King's PhDiva
  • Doug's Archaeology
  • Dpto. de Clásicas del Colegio EPLA
  • Dr Sophie Hay | Just an archaeologist who lived in Rome
  • Dr. Charles Mount
  • Митридат Евпатор и Боспор |  Mithridate VI et le royaume du Bosphore
  • 𝚁𝚘𝚖𝚊 𝚗𝚘 𝚜𝚎 𝚑𝚒𝚣𝚘 𝚎𝚗 𝚞𝚗 𝚍í𝚊
  • E-pigraphia| Epigrafía en Internet
  • eBook di Filosofia
  • Ecce Homo
  • Echoes of Antiquity
  • Edith M. Hall
  • Edith M. Hall
  • EDUCE: Enhanced Digital Unwrapping for Conservation and Exploration
  • Egiptología en Medellín
  • Egregores
  • Eklogai
  • El Antiguo Mundo
  • El blog de griego | Blog didáctico para mis alumnos de griego y fundamentos
  • El Blog de Jesús A. Manzaneque |Geografía, Historia, Arte, Cultura Clásica, Latín, Arqueología…
  • El blog de Mer
  • El blog del mundo antiguo
  • El Bosque de Júpiter
  • El caballo de Troya
  • El canto de Orfeo
  • El cortejo de Dioniso
  • El epigrafista
  • El escriba frustrado
  • El festín de Homero
  • El Fil de les Clàssiques
  • El Fisgón de Anaga Der Schnürffel von Anaga
  • El latinista irredento ~ Dudo, luego enseño
  • El legado de Hipodamos|Proyecto basado en la reconstrucción del urbanismo y los espacios públicos de una polis colonial de la Magna Grecia.
  • El Oriente Próximo Antiguo
  • El paraiso de Eudore
  • El secreto de Medea
  • El stylo de Safo
  • El tablero de piedra
  • El vellocino de oro
  • El vuelo de la lechuza
  • Electric Archaeology
  • Electronic Resources for Seleukid History
  • Elginism
  • ELLENIZO, fichas de griego clásico
  • Els dies de Dèdal | Blog de l'actualitat clàssica
  • Elven Library
  • Emergenza Cultura | In difesa dell'articolo 9
  • Emiliano's Pompeii and Other Archaeological Tours
  • En busca de Eros
  • En esquife herrumbroso
  • Epea Pteroenta
  • EPITECA | Espacio virtual con juegos epigráficos
  • Eric Edwards Collected Works
  • Eric H. Cline | archaeologist, historian, author
  • erigibbi | Recensioni libri, film e serie-tv
  • Eroica Fenice
  • ESHS | European Society For The History of Science
  • Esquilino's Weblog
  • Essere un fiore è profonda responsabilità
  • Et ego in Arcadia
  • Et in Arcadia Ego
  • Et in Arcadia ego… le site de Chaeréphon
  • Eternal Little Goddess
  • Ethnology @ snomnh
  • Etruschi e Villanoviani
  • Euriclea
  • Euthyphroria | Reflections on Ancient Literature and Practical Humanism
  • Eveline Rutten
  • Exhibiting Context
  • Exonario |Definiciones y términos que no figuran en el diccionario
  • Experimental Archaeology |Resource hub for archaeologists with an interest in experimentation
  • Exploring Ancient Anatolia
  • Fabula Fabulae
  • Fabulae Romae
  • Faces & Voices
  • Faces&Voices | People, Artefacts, Ancient History
  • Farmaka y enteógenos
  • Farrago
  • Fasti OnLine
  • Fathers of the Church
  • Fédération Internationale des Associations d’Études Classiques (FIEC)
  • Femmes philosophes de la Grèce ancienne
  • Festival della Filosofia in Magna Grecia
  • Filelleni
  • Filologia Risorse Informatiche
  • Filosofia.it
  • Following Hadrian
  • Following Hadrian
  • Fonte Gaia
  • Fonti Storiche
  • Forum Romanum
  • Forum Romanum Project from VRoma
  • Fragmentary Texts
  • Frammenti del tempo
  • Francesca Tronchin
  • Francisco Javier Tostado
  • From Bactria to Taxila
  • From the Inside Looking Out | Alterity and Creating the Other in Ancient History
  • Fundeadouro Romano em Olisipo
  • Gabriele Dell'Otto
  • Gallica Parma
  • Gates of Niniveh
  • Gazzetta Filosofica
  • GEM – Gate to the Eastern Mediterranean (Student Society for the CBOMGS)
  • Giovanni Ghiselli
  • Giuliano l'Apostata
  • Glossographia
  • Go Proverbs! Proverb Laboratory
  • Google Ancient Places
  • GraecoMuse
  • Graecorum et romanorum
  • Graham's Potted History
  • Grand Tour|Un viaje a la Antigüedad
  • Greater Greece
  • Grecia antica e moderna
  • Greco-Roman Mythology
  • GrecoLatinoVivo
  • Greek and Latin Texts with Facing Vocabulary and Commentary
  • Greek and Roman Verse
  • Greek in Italy
  • Greek Language and Linguistics
  • Greek Language and Linguistics| Blog
  • Greek Myth Comix
  • Greek Reading Group
  • Greek Religion
  • Greta H. Franzini
  • Griegodesiloé |γλυκύπικρον ἀμάχανον ὄρπετον
  • Gruppo Archeologico ApuoVersiliese
  • Gruppo Archeologico Krotoniate (GAK)
  • H.A.R.N. | Histories of Archaeology Research Network
  • Hairesis | Ancient Philosophical Schools and their Representatives in Greek and Latin Inscriptions (6th century BC – 4th century AD)
  • Hannibal Barca and the Punics
  • Helleniká – Recursos de Griego Antiguo
  • Hellenismo| The True Roots of Europe
  • Hellenistic Far East Bibliography
  • Hellenistic Far East Bibliography
  • Hellenizdein
  • Hemeroskopeion
  • Heml.org (Historical Event Markup and Linking Project)
  • Heritage Futures
  • Heroes of Bronze
  • Hieroi Logoi
  • Historia de Cantabria
  • Historia Mundis
  • Historia o Legenda|Blog de historia antigua, hobby, libros y mucho más…
  • Historia para no dormir
  • Historia y otros monstruos ..observando el pasado para vivir el futuro..
  • Historiae
  • Historiae Antiquae
  • Historical Memory, Antiquarian Culture, Artistic Patronage (HistAntArtSI)
  • Historiografia na rede
  • History of Carthage | A encyclopedia about ancient Qart-ḥadašt.
  • History of Macedonia
  • History of the Ancient World
  • HolyLandPhoto's Blog
  • Homeric Singing – An Approach to the Original Performance
  • Homolaicus
  • Honour in Classical Greece
  • Horothesia
  • Hortus Hesperidum
  • How to Be a Stoic
  • Humanidades y NTICs
  • Humanities and the Liberal Arts
  • Humanities for Change
  • Hypomnimata|Blog de Literatura Grega
  • Hypotyposeis|Sketches in Christian Origins
  • I templi greci
  • I tesori nascosti dell'Agro Falisco
  • I.Sicily ~ Building a digital corpus of Sicilian inscriptions
  • Iberia and Rome
  • Iberia Mágica
  • Idoubeda Edita
  • Iklaina Archaeological Project
  • Il blog del Museo Archeologico di Venezia
  • Il blog del Museo Nazionale delle Marche
  • Il blog di Arc.A.Dia
  • Il Fatto Storico
  • Il fatto storico
  • Il filo di Erica
  • Il Greco Antico
  • Il Popolo Shardana
  • Iliade – Il poema dell'ira
  • Ilustracion Historica
  • iMalqata
  • Imlestar
  • Imperial Power in the Roman World
  • Imperio Romano
  • In Fernem Land
  • In viaggio con la Storia
  • Interactive Ancients
  • InterClassica
  • Intermundia – Uno spazio tra i mondi
  • Ioviani Seniores
  • Iranologie
  • Isthmos Project Blog
  • It's All Greek to You!
  • It's All Just Ancient History
  • Italian BrickHistory
  • Italian Walks | Archaeology, Landscape and History
  • Italica Res
  • Iter Historiae
  • Itinerari Teatrali
  • IUOS | Pagine di filologia celtica e indoeuropea (et alia)
  • Iuris
  • Ius Romanum (iocandi causa)| O cómo divertirse con el Derecho Romano
  • Δῆμος | Classical Athenian Democracy
  • ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ| Blog del departamento de latín y griego del IES AIRÉN de Tomelloso
  • Διοτίμα | Women & Gender in the Ancient World
  • Ιερά Πόρνευσις
  • Κορύβαντες
  • Λωτοφάγοι
  • Μεγάλη Ἑλλάς
  • ΝΕΩΤΕΡΑΙ ΓΝΩΜΑΙ: Libanios' Musings
  • ΣΩΦΡΟΣΥΝΗ | The ancient world and probably other random stuff: Myth, Language and Literature
  • Τὰ παλαιὰ γράμματα | L'antichità e la sua storia nelle sue "lettere"…
  • Χείρων·Chiron | Un espacio colaborativo para profesores de Clásicas
  • Jaunting Jen
  • JCQ | Josephine Crawley Quinn, University Lecturer in Ancient History at Worcester College, Oxford
  • Jens Togata
  • Johnny Shumate Illustration
  • Joint Library of the Hellenic & Roman Societies / Institute of Classical Studies Library
  • Journalism and Archaeological Communication
  • Joyful Latin Learning| Tres Columnae
  • Juan Aguilar | TANTVM ERVDITI LIBERI
  • KateAntiquity | Ancient and Modern People-Watching with Historian Kate Cooper
  • Katherine McDonald
  • Keener Classics
  • Kent-Berlin Ostia Excavations
  • Kings and Dynasts of the Hellenistic World
  • Kiwi Hellenist
  • Koine Greek
  • Konosos
  • KORYVANTES |Association published work
  • Kristina Killgrove
  • L'altro Nord
  • L'Antiquité grecque et latine
  • L'Enfant et la mort dans l'Antiquité / EMA
  • L'etimo fuggente
  • L'Histoire antique des pays et des hommes de la Méditerranée
  • L'identità di Clio
  • La audacia de Aquiles
  • La bitácora de Carlos Cabanillas | Cultura Clásica y otras nimiedades
  • La botte di Diogene
  • La Ceramica Antica. Identità, cocci e dintorni
  • La Cooltura
  • La flecha de Artemis
  • La letteratura medio orientale
  • La Médicine dans l'Antiquité
  • La memoria dei Fenici
  • La misura delle cose
  • La Nave de los Muchachos Griegos
  • La pagina della Filosofia
  • La presenza di Èrato
  • La RomaPedìa
  • La RomaPedìa
  • La società romana di Milano alla fine del IV sec. d.C.
  • La Toge Et Le Glaive
  • La tunica de Neso
  • La vie des Classiques
  • Lapis Gabinus: official blog of the Gabii Project
  • Late Antique Archaeology in Baetica
  • Late Roman Paganism
  • Latin for Addicts
  • Latin for Everyone!
  • Latin with Laughter – Terence through Time
  • Latin.resources.useful
  • LatinTeach | A blog dedicated to the teaching and learning of Latin and the Classics
  • L’Antiquité à la BnF
  • L’Antiquité à la BnF | Recherches, collections, ressources sur l'Antiquité à la Bibliothèque nationale de France
  • Le blog de l'ApAhAu| Recherche et enseignement en archéologie et histoire de l'art
  • Le Dernier Jour
  • Le Forme Musicali Antiche
  • Le parole in Archeologia
  • Le pietre raccontano
  • Le Religioni dell'Etruria antica
  • Learning at Manchester Museum
  • Legio IX Hispana
  • Legionario de Roma|Todo sobre las legiones de Roma sus guerras sus batallas, sus honores y desgracias
  • Legonium: Where Latin Meets Lego
  • Les Belles Lettres
  • Les Belles Lettres, le blog
  • Les Monedes de la República Romana
  • Les monnaies de Probus
  • Les yeux d'Argus
  • Lessons from History
  • Let's Dig Again
  • Letters from a Stoic
  • Letture.org
  • LEXIS. Poetica, retorica e comunicazione nella tradizione classica
  • Libelli Latini
  • Library of Greek Literature
  • Libro de Horas
  • Life is like a Wave who Rises up and down
  • Likely Classics
  • Lily Does Archaeology
  • Linea 20
  • Linear B, Knossos & Mycenae
  • Lingua Latina per se illustrata
  • Lisias y Eufileto
  • Littérature latine et histoire des textes
  • Liv Mariah Yarrow
  • Livius.org | Articles on ancient history
  • Lo Stilo di Fileta
  • Loci amoeni
  • Locus-Latus
  • Los fuegos de Vesta
  • Los Portadores de la Antorcha
  • Los Sueños de Hermes
  • Los Viajes de Cayo Bracus
  • Luca Graverini
  • Luca Graverini Ricercatore
  • Luigi Bernabò Brea
  • Lurikoi
  • Lvdvs Chironis|Tauler públic del Departament de Llatí de l'IES Patraix – Vicenta Ferrer Escrivà (València)
  • M.J. Woodman
  • Macaronea
  • Macro-Typography
  • Magistra Sheppard's Latin and Classics
  • Maia Atlantis: Ancient World Blogs
  • Mainake | Blog sobre Grecia, Roma y otras antigüedades
  • Mainikka | Prestazioni Editoriali e Didattiche
  • Marrow
  • Marta for few
  • Martin Nichols' Roman Blog
  • Material Culture
  • Mathématique de l'Antiquité
  • Mérida Y Más
  • Mediterranean Ceramics
  • Mediterráneo Antiguo
  • Mediterráneo Antiguo – arqueología e historia
  • MEDMAK | Syrian Archaeologist Studies Center
  • Megas Alexandros
  • Melissa Schwartzberg
  • Melissa Terras| Adventures in Digital Humanities and digital cultural heritage. Plus some musings on academia
  • Memorabilia Antonina
  • Menoeceus
  • Metagrapho | Editoria – redazione – traduzioni – lingue
  • Mi Riconosci? Sono un professionista dei beni culturali
  • Mike Anderson's Ancient History Blog |Honoring the Accomplishments of Antiquity
  • Milagathos| Milo's help to enjoy humanities
  • Millennial Classicist
  • Misopogon
  • Mitoslogos
  • Mεταφραστής, -οῦ, ὁ: 'Translator'
  • Moan Inc.
  • Monedas del Bajo Imperio
  • Monedas romanas imperiales
  • Monica Berti|Classicist & Digital Humanist
  • Monnaies de Septime Sévère et sa famille (193-217)
  • Mont Allen – Roman Sarcophagus News
  • Monuments of Roman Greece
  • Mos Maiorum
  • Mt. Lykaion Excavation & Survey Project
  • Mujeres de Roma
  • Murmillo – Die Antike Welt
  • Musées-Emplois
  • Musing of Clio
  • Mythology and Autism – Susan Deacy
  • Narrare di storia
  • Narrare la Storia in TV
  • Naso's Song
  • Nausica
  • Neo Polytheist
  • Nescio Quid
  • New Approaches to Cicero
  • New at LacusCurtius & Livius
  • New Classicists | Classics Postgrad Articles
  • New Sappho | A discussion on the new Sappho papyrus
  • Nihil sub sole novum
  • Notae Tironianae | La actualidad del mundo clásico
  • Novo Scriptorium
  • Numarius
  • Numismática Antigua
  • O pietas animi|Literary readings from Republican Rome, Hannah Čulík-Baird
  • Odi profanum vulgus
  • Of Thespiae |From one Eros worshipper to Others
  • Oltre Plinio
  • Onesiphoros
  • Open Access Archaeology
  • Opera Prima
  • Oppida Imperii Romani
  • Opus Chironis
  • Oral Poetry
  • Ovid's Metamorphoses
  • PaleoJudaica
  • Panacas | The fascinating History of Mankind
  • Panoply Blog
  • Papiros perdidos
  • Papiros Perdidos
  • ParentesiStoriche
  • Parole per la memoria* | Archivio digitale dell’orazione funebre nel mondo greco-romano
  • Particuliterate | Particles in Ancient Greek Epic
  • Patristic Exegesis
  • PAU (y EBAU) Latín y Griego
  • Paullus Historicus
  • Pelagios
  • Pentesilea
  • People of Ar
  • Permessus: Compositions in Latin and Greek verse by Anthony Collins
  • Persepolis Fortification Archive Project
  • Perseus Digital Library Updates
  • Petits escrits
  • Pharos | Doing Justice with the Classics
  • Piedras de Rosetta
  • Pincel Historia
  • Platosparks
  • Plongée avec Pline l'Ancien | Carnet de recherche sur la biodiversité aquatique décrite au livre IX de l’Histoire Naturelle de Pline L’Ancien
  • Poliniani | Casa editrice folle per lettori seri
  • Pompeian Connections
  • Pompeiiana
  • Pompilo |Diario esporádico (blog) de un profesor de griego.
  • Powered by Osteons
  • Pratiquer le comparatisme
  • Prósopon| Festivales de teatro grecolatino
  • Premio Nazionale Microconferenze
  • Primeiros escritos | Blog de poesia e tradução
  • Primigenia Pia Fidelis
  • Prof. Ciappetta
  • Profe de Letras
  • Professor Shapour Shahbazi: The Parthian Army
  • Progetto Festos
  • Progetto Odeon
  • Prolepsis
  • Proyecto Mauranus
  • Publius Cornelius Scipio Africanus // Romanos a gogó y un poco de todo
  • Pythia Post ~ A Blog for Classicists
  • PythiaPlus | Machine learning for the study of ancient epigraphic cultures
  • Qarthadast
  • QuaranTeca
  • Quatr.us Study Guides
  • Quotidiano di storia e archeologia
  • Rasenna Blog
  • Redacción de textos
  • Referentes Clásicos en el Severo Ochoa
  • Reimena Ashel Yee
  • Religions of the Ancient Mediterranean
  • Res Antiquitatis
  • Research in Classics & Ancient History at the University of Manchester
  • Restitutor Orbis
  • Revue des Études Anciennes
  • Ricerca in Filosofia
  • Riflessistorici
  • Rincón del pasado
  • Rincóndelpasado
  • Riscrivere la storia
  • Riscrivere la Storia
  • Ritaroberts's Blog
  • Rivista Aspasia
  • Roamin' The Empire
  • Robert M. Chapple, Archaeologist
  • Roger Pearse |Thoughts on Antiquity, Patristics, putting things online, freedom of speech, information access, and more
  • Rogue Classicism
  • Rogueclassicism
  • Roma Aeterna| Archéologie et Histoire
  • Roma Fuit
  • Roman and Greek Art
  • Roman Archaeology Blog
  • Roman Binchester
  • Roman History Blog
  • Roman Magic
  • Roman Pagan | Polytheism grounded in the Roman tradition
  • Roman Times
  • Romanae Disputationes
  • Romaníacos
  • RomaQuadrata| El 'blog' de Latín, Griego y Cultura Clásica
  • Rome across Europe
  • Schmidhauser
  • Scienze & Lettere Blog
  • Scripta Maneant
  • Scriptorium Academicum Latinum (S.A.L.)
  • Scuola e Bellezza
  • SEEC | Societas Hispana Studiorum Classicorum
  • Semiramis Speaks
  • Seneca, 'De Beneficiis'
  • Sensing the Iron Age and Roman Past|Geophysics and the Landscape of Hertfordshire
  • Sententiae antiquae
  • Sententiae Antiquae
  • Sex and Philosophy
  • Silvia Rochey
  • Sit tibi Terra levis
  • Six degrees of spaghetti monsters
  • Social media and classical studies
  • Societatea Numismatica Romana ~ 1903
  • Società Filosofica Italiana – Sezione di Sulmona "Giuseppe Capograssi"
  • Sodalitas Latina Veronensis
  • Sophie Hay| Just an archaeologist who lives in Rome
  • Sparta Reconsidered
  • Spartokos a lu
  • Speech Presentation in Homeric Epic
  • Stefano Anzuinelli – Blog
  • Stefanos Skarmintzos | Ψήγματα Ιστοριας (Bits of History)
  • Stoic Philosophy of Epictetus
  • Stoic Philosophy of Marcus Aurelius
  • Stoic Philosophy of Seneca the Younger
  • Stoicism and Christianity
  • Stoicism and the Art of Happiness| Ancient Stoic Philosophy and Modern Psychological Therapy
  • Storia della Magna Grecia II
  • Storia economica e sociale del mondo antico
  • Storia Romana
  • Storia Romana
  • Storia romana e bizantina
  • Storie di Storia | Narrativa storica, saggistica, luoghi e personaggi del passato
  • Storie romane
  • Strumenti digitali per lo studio del mondo antico
  • Studiando archeologia
  • Studies in the Classical Arts
  • Syntaktika| ou la syntaxe et sémantique du grec ancien
  • Tabula
  • Tales of Times Forgotten | Making the Distant Past Relevant to the Present Day
  • Taygete Atlantis: Excavation Blogs (Antiquity)
  • Teacher of Classics
  • Tecnologías de representación gráfica del patrimonio (PAR)
  • Temas de Historia
  • Teologia e Tradizione Ellenica
  • Terra Taurina
  • Terrae Antiquae
  • Tesserae
  • Testi Latini e Traduzioni
  • Textkit Blog
  • Thalassa
  • The Ancient World
  • The Archaeology News Network
  • The Boeotian Sow
  • The CAMPVS
  • The Classical Chronicle
  • The Classical Muse
  • The Classical World
  • The Cultivated Classicist
  • The Digital Classicist
  • The Edithorial
  • The Egyptological Biblophile
  • The Heritage Journal
  • The Homer Multitext
  • The House of Vines
  • The Latest from the Institute of Historical Research
  • The Library of Antiquity |Tips and Tricks for the Study of the Ancient Mediterranean
  • The Lyre and the Lexicon
  • The official blog of the Graduate Student Issues Committee for the Classical Association of the Middle West and South
  • The official website of Dr. Kaveh Farrokh
  • The Oriental Institute: Fragments for a History of an Institution
  • The Paideia Blog
  • The Perseus Catalog Blog
  • The Petrified Muse
  • The Retiring Academic
  • The Rosetta Stone: the Controversy, the Solutions
  • The Secrets of the Doric Temple
  • The Shield of Achilles
  • The Toynbee Convector
  • The Votives Project
  • The Voynich Temple| Greco-Roman Myth in the Voynich Manuscript
  • The Wisdom of Athena, the Knowledge of Minerva
  • The Women's Classical Caucus (WCC)
  • The Word Muses
  • Thea Sommerschield
  • Thermopylae 2500
  • Thinking Like the Ancients
  • This Writing Room…
  • Timothy Adelani – The Classical Gentleman
  • Toponímia de Lisboa
  • Trevignano Romano| Il patrimonio archeologico
  • Tribunus | Duemila anni di Storia Romana
  • Trivium | Le carnet de recherche de la revue TRIVIUM, revue franco-allemande de traduction en sciences humaines et sociales
  • Tryin' to Do Something Good
  • Turkish Archaeological News
  • Tyche of Antioch | Everything Ancient History and Coins
  • Unearthed | A Blog about Archaeology
  • University of Cambridge Museums
  • Universo Letterario
  • Unreported Heritage News
  • Urbanetworks
  • Viator Imperi| Tu camino a Roma
  • Virtus Probi
  • Visioni del tragico. La tragedia greca sulla scena del XXI secolo
  • Visitas Itálica
  • Visualising War | Interplay between Battle Narratives in Ancient and Modern Cultures
  • Voces griegas
  • VociAntiche
  • Vox Calepini
  • Voynich Imagery | Personal observations and scholia
  • Wee Classics
  • Wermuth's GreekBlog
  • What's New in Papyrology
  • Who owns classical myth?
  • Why Homer
  • WM Blathers
  • Women in Antiquity
  • Women's Classical Committee
  • Wonders of Ancient World
  • Work of Memory
  • Working Classicists
  • World History Encyclopedia
  • Yo Elijo Latín
  • Zahi Hawass's Blog
  • Zenda
  • Zenobia| Empress of the East
  • Zhistorica
  • Zilsel|Sociologie, histoire, anthropologie et philosophie des sciences et des techniques
  • 教父研究会 | Japanese Society for Patristic Studies

Database dei progetti online

  • Médecine grecque
  • Medicamina: Online-Informationen zur Antike
  • Mediterranees
  • Meta Historia (MH)
  • Mini-Curso de latin
  • Mitos y Leyendas
  • Mnemosyne Project
  • Mnemotrix ArchaeoSearch: DataBase of Ancient Near East and Classical Studies
  • Music of the Ancient Near East
  • Nati per la Storia
  • National Latin Exam
  • Okeanos. Website for Biblical, Classical and Ancient Near Eastern Studies
  • Oraculum: Datenquelle zur Antike
  • Orient & Méditerranée
  • Origini degli Etruschi
  • PAGES | Priscian's Ars Grammatica in European Scriptoria
  • Palmyra Portrait Project
  • Panoply
  • Panoply: Animating the Ancient World
  • Parthian Sources Online
  • Parthian Sources Online
  • Peledonia|Nacionalidad Histórica de Celtiberia
  • Philosophia Medii Aevi
  • Phoinike
  • Picta Dicta
  • Poliniani
  • Polis method for Greek Koine
  • Portail numérique de l’Histoire du Droit
  • Prêtres Civiques
  • Princeton/Stanford Working Papers in Classics
  • Prometheus
  • Promotora Española de Lingüística (Proel) – Lengua etrusca
  • Propylaeum | Fachinformationsdienst Altertumswissenschaften
  • Quasillum
  • Rai.edu – Letteratura
  • Rassegna degli Strumenti Informatici per lo Studio dell'Antichità Classica
  • Römisches Theater
  • Reason & persuasion: three dialogues by Plato : Euthyphro, Meno, Republic book 1.
  • Regio Cantabrorum
  • Res Bellica
  • Rhetorical Theory
  • Roman Portrait Sculptures
  • Romano Impero
  • Rome: Republic to Empire
  • Roots of Europe – Language, Culture, and Migrations
  • Sanniti
  • Sapere.it
  • Scribeaccroupi.fr
  • Shardana: I Popoli del Mare
  • Spazio filosofico
  • Storia della Magna Grecia
  • Storia economica e sociale del mondo antico
  • Storiagreca.unisalento | Laboratorio di studio e documentazione informatizzata delle evidenze letterarie, epigrafiche e numismatiche
  • Syriaca.org| The Syriac Reference Portal
  • Tabula Peutingeriana
  • The Actium Project
  • The Amazing Ancient World of Western Civilization
  • The Ancient World Web
  • The Atlas Project of Roman Aqueducts
  • The Balkh Art and Cultural Heritage Project (BACH)
  • The Carolingian Canon Law
  • The Classics Page
  • The Classis Britannica
  • The Corinth Computer Project
  • The Digital Classicist
  • The Divine Sappho
  • The Ex-Classics Web Site
  • The Genealogy of the Seleucids
  • The Historian's Hut
  • The Last Statues of Antiquity
  • The mysterious Etruscans
  • The Oxford Latin Course, College Edition
  • The Oxford Roman Economy Project
  • The Parthian Empire
  • The Pylos Regional Archaeological Project Internet Edition
  • The Roman Cult of Mithras
  • The Romans
  • The Rosetta Stone online
  • The Seleukid Empire
  • Theatres Antiques
  • Theatrum
  • Thiasos: the spirit of ancient Greek theatre
  • ThoughtCo. | Ancient History and Culture
  • Totenbuch-Projekt Bonn
  • Umanistica digitale
  • Voice of the Shuttle: Classical Studies
  • VRoma Project
  • Wargaming
  • Weapons & Warfare
  • WWW-VL History
  • Zea Harbour Project (ZHP)

Database della ricerca scientifica sull'Antichità

  • A Homer Commentary in Progress
  • Accademia Nazionale dei Lincei
  • Achille e la Tartaruga
  • Actors of Dionysus
  • American Classical League (ACL)
  • American Institute for Roman Culture
  • American Numismatic Society
  • American Philological Association (APA)
  • Amici dei Musei di Roma
  • Ancient History & Civilisation
  • Archeologia e Calcolatori
  • Archive of Performances of Greek & Roman Drama (APGRD)
  • Ariadne: Resources for Athenaze
  • Asociación Cultural Cena Pagana
  • Association for Coroplastic Studies
  • Association Guillaume Budé
  • Association Internationale de Papyrologues
  • Association of Historical Studies 'Κορύβαντες'
  • Associazione culturale Padus-Araxes
  • Associazione Internazionale di Archeologia Classica (AIAC)
  • Associazione Italiana di Cultura Classica (AICC)
  • Associazione Nazionale Archeologi (ANA)
  • Atrium
  • Auckland Classical Association (ACA)
  • Aula de Estudios Clásicos Grecolatinos
  • Belles Lettres Diffusion Distribution (BLDD)
  • Brill – Classical Studies
  • British Institute at Ankara (BIAA)
  • Calder Classics
  • Campo Arqueológico de Tavira
  • Canadian Society of Medievalists (CSM)
  • Center for the Study of Ancient Italy (CSAI)
  • Centre Camille Jullian (CCJ)
  • Centro di Ricerca Europeo Libro Editoria Biblioteca (CRELEB)
  • Centro di Studi Ciceroniani
  • Centro interdipartimentale di servizi per l’automazione nelle discipline umanistiche (CISADU)
  • Centro Ricerche Archeologiche e Scavi di Torino
  • Centro Studi e ricerche di Orientalistica
  • Centro studi MYTHOS
  • Centrum Latinitatis Europae
  • CFPA |Centro per la Fruizione del Patrimonio Archeologico dell'Oltrepo' Mantovano
  • Christianismus | Studi sul Cristianesimo
  • Classical Art Research Centre (CARC)
  • Classical Association of Scotland
  • Classical Association of South Africa (CASA)
  • Classical Association of the Atlantic State & Ancient World (CAAS-CW)
  • Classical Drama and Society
  • Classical Reception Studies
  • Classical Reception Studies Network (CRSN)
  • Classics for All
  • Classics New South Wales
  • Classics Tech Center
  • Classics Textbooks
  • Communication, Language and Power in the Achaemenid Empire: The correspondence of the satrap Arshama
  • Consulta Universitaria per la Topografia Antica
  • Cours de droit romain
  • Culto Ibero
  • Cultus Deorum Romanorum
  • Danish National Research Foundation's Centre for Black Sea Studies
  • Database of Classical Scholars
  • Departamento de Latin I.E.S. Diego de Praves
  • Deutsche Gesellschaft für Philosophie e.V. (DGPhil)
  • Deutscher Altphilologenverband
  • Diagnostica Beni Culturali
  • Dionisus ex Machina
  • Directory of Historians of Ancient Law
  • Edinburgh University Classics Society
  • El Món Romà
  • Emporium Athestinum
  • Extraktion von strukturiertem Wissen aus Antiken Quellen für die Altertumswissenschaft (eAQUA)
  • Fédération Internationale des Associations d’Études Classiques (FIEC)
  • Fédération Internationale des Instituts d'Études Mediévales (FIDEM)
  • Finctional Rome
  • Fondazione Niccolò Canussio
  • Fondazione per il Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC)
  • Fondazione Ugo Da Como
  • Fundación Pastor de Estudios Clásicos
  • Gandharan Studies
  • Göttinger Forum für Altertumswissenschaft (GFA)
  • Grupo BONA DEA
  • Gruppo Interuniversitario per la Storia dell'Europa Mediterranea
  • HERA – Humanities in the European Research Area
  • Hetairoi
  • Hetairoi – A Living History Project
  • Historia| Valorizzazione dei Beni Culturali
  • History of Information.com | Exploring the History of Information and Media through Timelines
  • Honos et Virtus
  • Il Centro Internazionale Studio dei Papiri Ercolanesi
  • International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property
  • International Plato Society (IPS)
  • Internationale Gesellschaft für Neronische Studien (SIEN)
  • Istituto di Studi sul Mediterraneo Antico
  • Istituto Nazionale del Dramma Antico (INDA)
  • Istituto per i Beni Archeologici e Monumentali (IBAM CNR)
  • Istituto Studi Acrensi
  • ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΝΩΣΗ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ (ΠEΦ)
  • Joint Association of Classical Teachers
  • KERKÍS. Teatro Antico In Scena.
  • Kosmos Society | An Online Community for Classical Studies
  • Laboratoire HISOMA: Histoire et Sources des Mondes Antiques
  • Laboratorio di Archeologia dei Paesaggi e Telerilevamento – LAP&T
  • Laboratorio di Archeologia Digitale (LAD)
  • Laboratorio di Storia Archeologia Epigrafia e Tradizione dell’Antico (SAET)
  • Laboratory of excellence – Religions et Sociétés dans le Monde Méditerranéen (RESMED)
  • Laima Associazione Culturale
  • Latin Splash
  • Le Centre de traitement électronique des documents (CETEDOC)
  • Le Laboratoire d'Analyse Statistique des Langues Anciennes (LASLA)
  • Legio II Parthica Severiana Albana
  • Leipzig eHumanities
  • Les antiquisants face à l'informatique et aux réseaux
  • LiLa | Linking Latin – Knowledge Base of Linguistic Resources
  • Marieke Hendriksen
  • Mediävistenverband
  • Medium Aevum: The Society for the Study of Medieval Languages and Literature
  • Mommsen-Gesellschaft e. V.
  • National Committee for Latin and Greek (NCLG)
  • National Junior Classical League (NJCL)
  • North American Patristics Society|NAPS
  • Occidens | Guerra, Diplomacia e Interacción en Occidente (ss. III-I a.C.)
  • Ontario Classical Association
  • Ordo Aurum Solis
  • Oxford Classical Drama Society (OCDS)
  • Papyrus | Association lilloise d'égyptologie
  • Parnassos Literary Society
  • Past Preservers
  • Pausanias Project
  • Ploutarchos|Website of the International Plutarch Society
  • Polis – The Institute of Languages and Humanities in Jerusalem
  • Portals to the Past
  • Professione Archeologo
  • Recursos para conocer el mundo clásico en Internet (RMCI)
  • Red Española de Historia y Arqueología (REHA)
  • Rodopis
  • Roma Sotterranea
  • SAP | Società Archeologica s.r.l.
  • Saving Antiquities for Everyone (SAFE)
  • SiciliAntica
  • Société des Bollandistes
  • Société Internationale de Bibliographie Classique (SIBC)
  • Société Internationale pour l'Étude de la Philosophie Médiévale (SIEPM)
  • Société Internationale pour l’Histoire des Droits de l’Antiquité (SIHDA)
  • Sociedad de Estudios Latinos
  • Sociedad Española de Estudios Clásicos (SEEC)
  • Sociedade Portuguesa de Estudos Medievais (SPEM)
  • Societat Catalana d'Estudis Classics (SCES)
  • Società Italiana degli Storici Medievisti (SISMED)
  • Società italiana di Scienze Bibliografiche e Biblioteconomiche (SISBB)
  • Societé des Études Latines
  • Society for Classical Studies (SCS)
  • Society for the Oral Reading of Greek and Latin Literature (SORGLL)
  • Society for the Promotion of Hellenic Studies (SPHS)
  • Society for the Promotion of Roman Studies – The Roman Society
  • Stefan Hagel
  • Studia Humaniora Tartuensia (SHT)
  • Sunoikisis|A National Consortium of Classics Programs
  • SVODALES – Rievocazione storica etrusca e romana
  • Teatro Franco Parenti
  • Terra Dacica Aeterna
  • The American Society of Greek and Latin Epigraphy
  • The Center for Hellenic Studies (YouTube)
  • The Charles Bukowski Memorial Center for Classical Latin Studies
  • The Classical Association
  • The Classical Association of Canada / La Société canadienne des études classiques
  • The Classical Association of the Middle West and South (CAMWS)
  • The Classical Association of the Middle West and South, Inc. (CAMWS)
  • The Friends of Herculaneum Society (FHS)
  • The International Plutarch Society
  • The Iraqi Cultural Center
  • The Joint Association of Classical Theachers (JACT)
  • The MOISA Society
  • The Philo-Practice Agora
  • The Roman Hideout: Links Collection for Roman Reenactors
  • The Roman Military Research Society (RMRS)
  • The Scottish-Hellenic Society of St. Andrews
  • The Sir Arthur Evans Archive
  • Thiasos Theatre Company
  • TrowelBlazers
  • Ulfhednar
  • Unione internazionale degli Istituti di archeologia storia e storia dell’arte in Roma
  • University of Cambridge's Museum of Classical Archaeology
  • V Secolo – Associazione Studentesca
  • VRoma.org
  • WOAH | Women of Ancient History
  • XV International Numismatic Congress
  • Zhistorica | Centro Studi Storici

Database delle applicazioni

  • 3D Stoa – Patrimonio y Tecnología
  • Ancient Greek OCR
  • Ancient Greek Tutorials
  • Ancient Greek with Thrasymacus
  • ArcGIS
  • British Library EThOS – Electronic Theses Online Service
  • Classical Greek Online, by Winfred P. Lehmann and Jonathan Slocum
  • Classical Text Editor
  • DeepMind
  • DH-Case 2013 | Collaborative Annotations in Shared Environments
  • eLatin eGreek eLearn
  • Electronic Resources for Classicists |The Second Generation
  • Eulexis [bêta]| Lemmatiseur de grec ancien
  • Fonts for Scholars, Academics, Students
  • GitClassics |Collaborate to Edit, Translate, and Publish New Latin Texts
  • Google Books
  • Google Books Ddownloader
  • Google Scholar
  • Greco Antico App
  • Greek Reference | Ancient Greek Lexicon & Syntax
  • Herbert Weir Smyth, "A Greek Grammar for Colleges"
  • Internet Ancient History Resource Guide
  • ITHACA | Restoring and attributing ancient texts using deep neural networks
  • Σφίγξ | Classical Grammar Drill
  • Latin App
  • Latino |Audiolezioni di Latino del prof. Gaudio in mp3
  • Metron 1.0 Beta
  • New Computer and Technological Resources for Latin Language Instruction
  • New Tools for Teaching
  • Nunc est loquendum!
  • Pede certo | Metrica latina digitale
  • Pronouncing the Greek Alphabet
  • Research Gate
  • Risorse Web per lo studio del mondo antico
  • Romans Go Home! Latin apps for iPad, iPhone, Android and Mac OS X
  • Software Directory for the Classics
  • Strumenti digitali per lo studio del mondo antico
  • Strumenti informatici per le lingue classiche
  • The Bridge| Customizable Greek and Latin Vocabulary Lists
  • The Digital Classicist| Category Tools
  • Tin Latin Reader (by P.J. Burns) an intermediate reader for latin students
  • Yahoo: Ancient History
  • Yahoo: Classics

Database delle biblioteche

  • ABU: la Bibliothèque Universelle
  • Bayerischen Staatsbibliothek
  • Biblioteca Italiana
  • Biblioteca Malatestiana
  • Biblioteca Nacional de España
  • Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes
  • Bibliothèque royale de Belgique
  • Bibliotheca Arcana
  • Biblissima — Bibliotheca bibliothecarum novissima
  • Biblissima. Patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance
  • Classical Connections
  • De Gruyter Open Library
  • Deutsche Nationalbibliothek
  • Digital Public Library of America
  • DigitalGeorgetown University Library
  • Duke Papyrus Archive – Duke University Libraries
  • Internet Culturale
  • Jugurtha Bibliothèque en ligne
  • Karlsruher Virtueller Katalog (KVK)
  • Latin Quarter
  • Les Bibliothèques de l'Université catholique de Louvain
  • Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes
  • Leuphana Universitätsbibliothek Lüneburg
  • Library of Ancient Texts Online (LATO)
  • Libreria Archeologica
  • Loeb Classical Library Books Available Online
  • Osterreischiche Nationalbibliothek
  • Photius: The Bibliotheca
  • Sapienza Digital Library
  • Staats- und Universitaetsbibliothek Bremen
  • Staatsbibliothek zu Berlin – Preußischer Kulturbesitz
  • The British Library
  • The Classics Library
  • The Combined Library of the Institute of Classical Studies
  • Tisch Library
  • Tufts Digital Library
  • UC Press E-Books Collection, 1982-2004
  • Universität Wien|Fachbereichsbibliothek Klassische Philologie, Mittel- und Neulatein
  • Universitätsbibliothek Heidelberg
  • Universitätsbibliothek Leipzig
  • Wolfenbüttler Digitale Bibliothek
  • World Wide Web Virtual Library: Humanities

Database di papirologia

  • Advanced Papyrological Information System (APIS UM)
  • Advanced Papyrological Information System (APIS)
  • AIP | Association Internationale de Papyrologues
  • Archimedes Palimpsest
  • Berliner Papyrusdatenbank (BerlPap)
  • Berliner Papyrusdatenbank (BerlPap)
  • Catalogue of Paraliterary Papyri (CPP)
  • Centre de Documentation de Papyrologie Littéraire (CEDOPAL)
  • Centro papirologico M. Norsa
  • Chartes | Catalogo dei Papiri Ercolanesi online
  • Chartes| Catalogo dei Papiri Ercolanesi online
  • Checklist of Editions of Greek and Latin Papyri, Ostraca and Tablets
  • Collezione dei Papiri dell'Università di Genova (PUG)
  • Corpus dei Papiri Filosofici
  • Corpus dei Papiri Storici greci e latini (CPS)
  • Demotic Texts
  • Die ägyptische und orientalische „Rubensohn-Bibliothek“ (ÄMP, SMB, Berlin)
  • DIGITAL PAPYRUS – Intelligent Agent
  • Ductus.it
  • DVCTVS Papyrological Portal
  • Expopapiros
  • General Syriac Tools
  • Giessener Papyri- und Ostrakadatenbank
  • Greek Paleography Sites
  • Griechische Papyri der Heidelberger Papyrussammlung
  • Gruppo Italiano di Ricerca su Origene e la Tradizione Alessandrina (GIROTA)
  • Harvard Papyri Online
  • Heidelberger Gesamtverzeichnis der griechischen Papyrusurkunden Ägyptens
  • Institut für Papyrologie
  • Interpreting Ancient Manuscripts
  • Köln Papyrus Collection
  • La banque des images des papyrus de l'Aphrodité byzantine (BIPAb)
  • Leuven Database of Ancient Books
  • Mingana Collection
  • MP³ database
  • New Testament Virtual Manuscript Room
  • Organa Papyrologica
  • Papiri della Società Italiana (PSI)
  • Papyri.info
  • Papyrology at Oxford
  • Papyrology Home Page
  • Papyrus Project | Universität Leipzig
  • Papyrus-Projekt Halle-Jena-Leipzig
  • Papyrus-Sammlung in Köln
  • Photographic Archive of Papyri in the Cairo Museum
  • Princeton University Library Papyrus
  • Progetto Mertens-Pack³
  • Reception of Greek Literature 300 B.C. – A.D. 800 | Traditions of the Fragment
  • Recording, Processing and Archiving Carbonized Papyri
  • Tebtynis Papyri
  • The American Society of Papyrologists (ASP)
  • The Center for the Tebtunis Papyri (CTP)
  • The iMouseion Project
  • The Schøyen Collection
  • Welcome to the Oxyrhynchus Papyrus Project

Database geografici

  • Ancient Ports – Ports Antiques
  • Ancient World Mapping Center
  • Antiquity À-la-carte 3.0 Beta
  • Archaeological Atlas of Antiquity | Vici
  • Atlante Linguistico Italiano (ALI)
  • Atlas of the Greek & Roman World
  • Digital Atlas of the Roman Empire
  • Digital Atlas of the Roman Empire
  • Exploring Ancient World Cultures
  • GeaCron | Atlante Storico Mondiale Interattivo dal 3000 a.C.
  • Google Earth
  • Index of Cartographic Images
  • Index of Cartographic Images illustrating maps from the Ancient Period: 6,200 B.C. to 400 A.D.
  • Lost Trails
  • Mapping Death Database
  • Maps of the Ancient World
  • Metis
  • OmnesViae: Itinerarium Romanum| Ricostruzione di una antica carta romana con tecniche moderne
  • Orbis Latinus
  • ORBIS: The Stanford Geospatial Network Model of the Roman World
  • Pleiades
  • Roman-Britain
  • Stanford Digital Forma Urbis Romae Project
  • Via Appia Antica
  • Vici.org – Classical Antiquity Nearby

Strumenti per l'E-Learning e la Didattica a distanza

  • Ancient Greek Tutorials
  • Ancient Greek Tutorials @ AtticGreek.org
  • Ancient History Hit
  • Ancient Rome Live
  • Archivio storico di materiali informatici per l'istruzione – ASMI
  • Atticus: la nuova piattaforma di Latino Pearson
  • Avanguardie Educative
  • Biblioteca MyZanichelli
  • Cadmus Show
  • Cairn.info
  • Cisco Webex
  • Corsi di grecoantico.it
  • Corso di greco online
  • Cultura storica. Risorse didattiche di storia antica
  • Diario di Charlotte
  • DIDASCA | The First Italian Cyber Schools for Lifelong Learning
  • DigitalLatin
  • Diorisis Search 3.1
  • Discipline umanistiche – HUB Campus
  • Docety
  • Drills to Accompany the Oxford Latin Course
  • Edmodo
  • Electronic Tools and Ancient Near East Archive (ETANA)
  • EOS (Electronic Open Stacks)
  • ERC_LiLa: Linking Latin
  • Google Classroom
  • Google Sites
  • grecoantico.it
  • Greek Studies on Site
  • HathiTrust Digital Library
  • History of Europe
  • Idee per insegnare in digitale
  • Insegnare italiano
  • Internet Workbook for the Oxford Latin Course (OLC)
  • IOAP | Italian Open Access Platform
  • L.U.Di.Ca. | Laboratorio di Umanistica Digitale dell'Università di Cagliari
  • La letteratura antica (podcast)
  • Latinismi
  • Letteratura – Lettere & Didattica
  • Loescher – Didattica Digitale Integrata
  • Loescher Editore WebTV
  • Maieutical Labs
  • Materiali per la Didattica – Idee, lezioni, esperienze
  • MediaClassica – Loescher
  • Mondadori Education
  • Open Greek and Latin – Perseus Digital Library – Scaife Viewer
  • Passato e Presente
  • ProQuest | Migliore ricerca, migliore apprendimento, migliori informazioni approfondite.
  • QdR / Didattica e letteratura
  • Rai Cultura
  • Rai Scuola
  • Rizzoli Education
  • Scuola di Retorica – Scrivere e parlare per convincere
  • Scuola Superiore di Studi Storici
  • Scuola2030 – I.N.D.I.R.E.
  • Socrative
  • Storia Facile – l'età antica
  • The Ancients
  • The Hellenistic Age Podcast
  • The Latinum Institute
  • ZOOM Cloud Meeting
  • Zotero.org

Strutture della ricerca scientifica dell'Antichità classica

  • Académie des inscriptions et belles-lettres
  • Academia Belgica – Roma
  • Academia Europaea
  • Academy of Institutions and Cultures Society
  • Accademia Fiorentina di Papirologia e di Studi sul Mondo Antico
  • Accademia Roveretana degli Agiati
  • ACClaIM | Autism and Classical Myth Network
  • AIUCD | Associazione per l’informatica umanistica e la cultura digitale
  • American Classical League (ACL)
  • Archaeological Institute of America (AIA)
  • Association Mnémosyne
  • Associazione "Glaucopis"
  • Associazione "Glaucopis" Roma
  • Associazione Culturale "Rodopis"
  • Associazione Italiana di Public History (AIPH)
  • Ateneo di Brescia – Accademia di Scienze, Lettere ed Arti
  • Ateneo di Brescia | Accademia di Scienze Lettere ed Arti – Onlus
  • Ateneo di Salò
  • École Nationale des Chartes (ENC)
  • Österreichische Akademie der Wissenschaften
  • Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften| Die Griechischen Christlichen Schriftsteller (GCS)
  • Berlin-Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften|Zentrum Grundlagenforschung Alte Welt
  • Boston University|Institute for the Classical Tradition (ICT)
  • Brandeis University|Department of Classical Studies
  • Brill Publishers
  • Brown University|Department of Classics
  • Cairo University|Department of Classics (Greek & Latin Studies)
  • Canadian Institute in Greece (CIG)
  • Cardiff School of History, Archaeology and Religion – Centre For Late Antique Religion & Culture (CLARC)
  • Center for Hellenic Studies
  • Centro de Estudos Clássicos | Facultade de Letras, Universidade de Lisboa (FLUL)
  • Classics and Ancient History | University of Leeds
  • Clio '92 | Associazione di insegnanti e ricercatori sulla didattica della Storia
  • Columbia University | Department of Classics
  • Consulta Universitaria di Studi Latini
  • Consulta Universitaria per la Storia Greca e Romana (CUSGR)
  • Cornell College | Classical Studies
  • Cornell University|Department of Classics
  • Corso di Papirologia | Università degli Studi di Parma
  • CUCD Bulletin | Council of University Classical Departments
  • CUG | Consulta Universitaria del Greco
  • Department of Classics and Archaeology | University of Nottingham
  • Department of Classics at the University of Reading
  • Deutschen Archäologischen Instituts (DAI)
  • Dickinson College Commentaries
  • Digital Humanities Leipzig
  • DPH Venice | The Venice' Centre for Digital and Public Humanities
  • Dublin Institute for Advanced Studies|School of Celtic Studies
  • Durham University|Department of Classics and Ancient History
  • Eberhard Karls Universität Tübingen|Institut für Klassische Archäologie
  • EPCS Campus Condorcet
  • ERC| European Research Council
  • European Association for Digital Humanities (EADH)
  • FCB | Fondazione Civiltà Bresciana
  • Fondazione Ceur
  • Friedrich-Schiller-Universität Jena|Institut für Altertumswissenschaften
  • Furman University|Department of Classics
  • Göteborgs universitet |Humanistiska fakulteten: Institutionen för språk och litteraturer
  • Göttinger Forum für Altertumwissenschaft (GFA)
  • Indogermanistik Albert-Ludwigs-Universität Freiburg
  • Institut de recherche et d’histoire des textes (IRHT)
  • Institut für Kulturgeschichte der Antike
  • Institut français d’archéologie orientale (IFAO)
  • Institut français d’histoire en Allemagne (IFHA)
  • Institute for Ancient Near Eastern Studies – IANES, Tübingen
  • Institute for European and Mediterranean Archaeology (IEMA)
  • Institute for the Study of Ancient Culture
  • Institute for the Study of the Ancient World
  • Institute of Classical Studies
  • Instituto de Estudios Islámicos y del Oriente Próximo
  • International Institute of Social History
  • IOS | International Ovidian Society
  • Istituto Italiano per la Storia Antica
  • Istituto nazionale di studi romani
  • Istituto Studi Umanistici F. Petrarca
  • Istoricul Institutului de Arheologie Iași|Arheologia Moldovei
  • Johannes Gutenberg-Universität Mainz| Alten Geschichte
  • King's College London | Faculty of Arts & Humanities
  • L'Agence nationale de la recherche (ANR)
  • LASLA | Laboratoire d'Analyse Statistique des Langues Anciennes
  • Les amis du Clos de la Lombarde
  • Liceo "E. Fermi" Salò (BS)
  • London Classicists of Colour
  • Maison de l’Orient et de la Méditerranée – Jean Pouilloux
  • Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg|Klassische Altertumswissenschaften
  • Münchener DigitalisierungsZentrum (MDZ)
  • McGill University (Montréal)|Department of History and Classical Studies
  • Ministero dell'Istruzione, dell'Università e della Ricerca (MIUR)
  • National and Kapodistrian University of Athens|School of Philosophy – Faculty of Philology
  • New York University|Institute for the Study of the Ancient World
  • Ohio State University|Department of Classics
  • Olimpiadi di Lingue e Civiltà Classiche
  • OpenScholar@Harvard
  • Oude Culturen van de Mediterrane Wereld| Universiteit Leiden
  • Oxford Scholarly Editions Online — Classics
  • Oxford University | Faculty of Classics
  • Phronesis – Associazione Italiana per la Consulenza Filosofica
  • Pontificio Istituto di Archeologia Cristiana (PIAC)
  • Psique Humanities Academy
  • Queen's University Belfast|Irish Studies
  • Queen's University of Belfast|Archaeology and Palaeoecology
  • Queen's University of Belfast|School of History and Anthropology
  • Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn|Institut für Archäologie und Kulturanthropologie
  • Rijksuniversiteit Groningen|Faculteit Wijsbegeerte
  • Scuola Normale Superiore di Pisa (SNS)|Facoltà di Lettere
  • Scuola ZOO
  • Società Internazionale di Studi Neroniani (SIEN)
  • Svenska Rominstitutets hemsida
  • Swiss School of Archaeology in Greece
  • The American Institute for Roman Culture
  • The Athens Centre
  • The Center for Epigraphical and Palaeographical Studies at OSU
  • The Classical Association
  • The Digital Humanities Center
  • The Ebrew University of Jerusalem
  • The Oriental Institute
  • The Oriental Institute
  • The Paideia Institute
  • The Roman Society
  • The UCL Institute of Archaeology
  • Universidad Autónoma de Madrid|Área de Historia Antigua
  • Universidad de Navarra|Facultad de Filosofía y Letras
  • Universidad Nacional de Cuyo|Facultad de Filosofía y Letras – Instituto de Lenguas y Literaturas Clásicas
  • Universidad Nacional de Educación a Distancia (UNED)|Departamento de Historia Antigua
  • Università "Alma Mater Studiorum" di Bologna|Dipartimento di Storia, Culture, Civiltà
  • Università "Ca' Foscari" di Venezia | Corso di Laurea Triennale in Lettere
  • Università "Ca' Foscari" di Venezia | Dipartimento di Studi Umanistici
  • Università "Ca' Foscari" di Venezia|Dipartimento di Studi Umanistici (DSU)
  • Università "La Sapienza" di Roma|Facoltà di Lettere e Filosofia
  • Università Cattolica del Sacro Cuore (Milano) | Dipartimento di Storia, Archeologia e Storia dell'arte
  • Università degli Studi del Piemonte Orientale|Dipartimento di Studi Umanistici
  • Università degli Studi di Enna "Kore"|Facoltà di Studi Classici, Linguistici e della Formazione
  • Università degli Studi di Firenze|Dipartimento di Lettere e Filosofia (DILEF)
  • Università degli Studi di Milano|Studi umanistici
  • Università degli Studi di Padova|Dipartimento di Scienze Storiche, Geografiche e dell'Antichità (DISSGeA)
  • Università degli Studi di Palermo|Dipartimento di Studi Greci, Latini e Musicali "Aglaia"
  • Università degli studi di Perugia|Centro di Ricerca "Constantinus Magnus"
  • Università degli Studi di Pisa|Dipartimento di Filologia, Letteratura e Linguistica
  • Università degli Studi di Roma "Tor Vergata"|Dipartimento di Antichità e Tradizione Classica (DATRC)
  • Università degli Studi di Siena|Dipartimento di Filologia e critica delle letterature antiche e moderne
  • Università degli Studi di Torino|Dipartimento di Studi Umanistici
  • Università degli Studi di Trento | Dipartimento di Lettere e Filosofia
  • Università del Salento|Facoltà di Lettere e Filosofia, Lingue e Beni Culturali
  • Università del Salento|Laboratorio Archeologia Medievale
  • Universität Augsburg | Philologische-Historische Fakultät
  • Universität Heidelberg|Insitut für Papyrologie
  • Universität Heidelberg|Institut für Altertumswissenschaften – Seminar für Papyrologie
  • Universität Leipzig|Institut für Klassische Philologie und Komparatistik
  • Universität Leipzig|Institutes für Klassische Archäologie und des Antikenmuseums
  • Universität Mannheim|Philosophischen Fakultät
  • Universität Wien|Institut für Alte Geschichte und Altertumskunde Papyrologie und Epigraphik
  • Universität Wien|Philologisch-Kulturwissenschaftliche Fakultät
  • Universität zu Köln|Philosophische Fakultät – Institut für Altertumskunde
  • Université catolique de Louvain|Centre d'étude des mondes antique (CEMA)
  • Université de Lausanne|Faculté des Lettres
  • Université de Namur|Faculté de philosophie et lettres
  • Universitetet i Oslo|Institutt for filosofi, ide-og kunsthistorie og klassike språk (Det humanistiske fakultet)
  • University College Cork|Arts, Celtic Studies and Social Sciences
  • University of Aberdeen|Research Institute of Irish and Scottish Studies
  • University of British Columbia|Department of Classical, Near Eastern, and Religious Studies
  • University of California (Los Angeles)|Celtic Studies
  • University of Cambridge|Department of ASNC Anglo-Saxon, Norse & Celtic
  • University of Cambridge|Faculty of Classics
  • University of Chicago|Department of Classics
  • University of Edimburgh | Classics
  • University of Edimburgh| School of History, Classics & Archaeology
  • University of Kentucky| Modern and Classical, Languages, Literatures and Cultures
  • University of Kent|Classical & Archaeological Studies
  • University of Leeds | Department of Greek & Latin
  • University of Leeds|International Classical Studies
  • University of London (Birkbeck)|History, Classics and Archaeology
  • University of London (Royal Holloway) | Classics Department
  • University of Manchester|Classics and Ancient History
  • University of Manchester|School of Arts, Languages and Cultures – Classical & Ancient History
  • University of North Carolina (Asheville)| Classics Department
  • University of Nottingham|Department of Archaeology
  • University of Nottingham|Department of Classics
  • University of Otago – Department of Classics
  • University of Oxford| Faculty of Classics
  • University of Reading|Department of Classics
  • University of Texas (Austin)|Department of Classics
  • University of Washington|Department of Classics
  • University of Waterloo|Institute for Hellenistic Studies
  • University of Wisconsin-Milwaukee|College of Letters & Science
  • Women in Ancient Cultures

Archivio degli articoli

  • Maggio 2022
  • aprile 2022
  • marzo 2022
  • febbraio 2022
  • gennaio 2022
  • dicembre 2021
  • novembre 2021
  • ottobre 2021
  • settembre 2021
  • agosto 2021
  • luglio 2021
  • giugno 2021
  • Maggio 2021
  • marzo 2021
  • febbraio 2021
  • gennaio 2021
  • novembre 2020
  • settembre 2020
  • agosto 2020
  • luglio 2020
  • giugno 2020
  • Maggio 2020
  • marzo 2020
  • febbraio 2020
  • gennaio 2020
  • novembre 2019
  • ottobre 2019
  • settembre 2019
  • agosto 2019
  • luglio 2019
  • giugno 2019
  • Maggio 2019
  • aprile 2019
  • marzo 2019
  • febbraio 2019
  • gennaio 2019
  • ottobre 2018
  • agosto 2018
  • luglio 2018
  • giugno 2018
  • febbraio 2018
  • ottobre 2017
  • settembre 2017
  • luglio 2017
  • giugno 2017
  • aprile 2017
  • gennaio 2017
  • novembre 2016
  • ottobre 2016
  • settembre 2016
  • agosto 2016
  • giugno 2016
  • Maggio 2016
  • marzo 2016
  • febbraio 2016
  • gennaio 2016
  • dicembre 2015
  • novembre 2015
  • agosto 2015
  • giugno 2015
  • Maggio 2015
  • aprile 2015
  • marzo 2015
  • febbraio 2015
  • dicembre 2014
  • novembre 2014
  • ottobre 2014
  • settembre 2014
  • agosto 2014
  • luglio 2014
  • giugno 2014
  • Maggio 2014
  • aprile 2014
  • marzo 2014
  • febbraio 2014
  • gennaio 2014
  • dicembre 2013
  • novembre 2013
  • ottobre 2013
  • settembre 2013
  • agosto 2013
  • luglio 2013
  • giugno 2013
  • Maggio 2013
  • aprile 2013
  • marzo 2013
  • febbraio 2013
  • gennaio 2013

Campo di studio

Tag

Acculturazione Antropologia culturale Archeologia classica Arte retorica classica Biografia letteraria Biografie antiche Civitas Concezione del divino Concezione dell'amore Concezione dell'uomo Concezione della natura Concezione del mondo Critica testuale Cultura politica ateniese Cultura politica romana Democrazia ateniese Diritto romano Donna greca Educazione greca antica (Paideia) Ellenismo Esercito romano Etica antica Età arcaica Età classica Età ellenistica Età imperiale Età repubblicana Età tardo-repubblicana Fenomenologia delle religioni antiche Filologia classica Filosofia stoica Fonti per la ricostruzione storica Geopolitica antica Identità culturale Imperium Impero romano Istituzioni e magistrature romane repubblicane Istituzioni politiche ateniesi Letteratura greca Letteratura latina Lingua greca antica Lingua latina Lotte politiche M. Tullio Cicerone Mitologia Pensiero politico antico Pensiero politico greco Plutarco di Cheronea Polis Politeia Principato\ Età augustea Propaganda politica e letteratura Prosopografia romana Res publica Ricezione dei modelli classici Rivalità politiche Sessualità Storia della filosofia antica Storia della religioni antiche Storia della scienza e della tecnologia antiche Storia di Atene Storia di Roma Storia e tradizione classica Storia greca Storia militare romana Storia romana Storiografia antica romana Storiografia greca Storiografia latina Storiografia militare antica Studi classici Studio delle fonti Traduzioni Uomo greco Uomo romano

Traduci

Informazioni sul curatore

Alumnus dell'Università Cattolica del Sacro Cuore (sede di Brescia).
LT 10 - Lettere e Filosofia (Lettere classiche): 110/110 - Tesi in Epigrafia ed antichità romane;
LM 14 - Filologia moderna (indir. storico-letterario): 110 e lode/110 - Tesi in Storia romana.
A11 - Docente di discipline letterarie e latino presso i Licei Paritari "Isaac Newton", Brescia.

Progetto patrocinato da:

Associazione Culturale Lo Stilo di Fileta

Statistiche del blog

  • 1.076.561 Lettori
Creato su WordPress.com.
Torna in cima
  • Segui Siti che segui
    • Studia Humanitatis - παιδεία
    • Segui assieme ad altri 30.704 follower
    • Hai già un account WordPress.com? Accedi ora.
    • Studia Humanitatis - παιδεία
    • Personalizza
    • Segui Siti che segui
    • Registrati
    • Accedi
    • Segnala questo contenuto
    • Visualizza il sito nel Reader
    • Gestisci gli abbonamenti
    • Riduci la barra
 

Caricamento commenti...
 

Devi effettuare l'accesso per postare un commento.